Het geheim van de keuken van Louis van Roode

‘Nieuwe keramische techniek?’ kopten enkele media eind maart 1956 over twee kunstenaars, Louis van Roode en Willem Westbroek, die lieten weten dat ze een nieuwe decoratietechniek hadden bedacht. Ze noemden het ‘keramisch intarsio’, een manier om kleur in het keramiek te kunnen inleggen. “Beiden zijn van oordeel dat deze techniek ongekende mogelijkheden biedt,” noteerde De Waarheid van 28 maart 1956. Toch bleven de media vaag over wat dat nieuwe zelf benoemde ‘intarsio’ nu precies inhield, iets wat vermoedelijk duidelijker te zien was aan de Smeetlandsedijk waar het allemaal gebeurde. Daar had Aloysius Maria (Louis) van Roode een boerderij waar hij tal van keramische en andere technieken uitprobeerde. 

Dat loonde. Het jaar vóór deze krantenberichten had hij nog in Vlissingen voor Hotel Britannia een keramisch fries van 120 meter opgeleverd, nadat vijftien keramiekfabrieken het allemaal te ingewikkeld en te kostbaar hadden gevonden. “Dan ga ik het zelf maken”, had hij gezegd en had bij zijn boerderij een lange barak met twee keramiekovens ingericht. Het plateel voor aan de Zeeuwse kust moest bestand zijn tegen vorst en zilte zeelucht. Dat lukte – onderzoeksbureau TNO testte de duurzaamheid. Bovendien presteerde Van Roode het om zestig kleuren te bakken, alles behalve mooi oranje: “Je hebt er uraan-oxyde voor nodig. Dat gebruiken ze tegenwoordig voor atoombommen.”

Technische vernieuwing paste bij die tijd van vooruitgang, maar het was voor kunstenaars natuurlijk wel een vak apart. Geen van hen ging dat zo onbevreesd aan als Van Roode. Maar let wel: onder dat technische vernuft verwerkte hij een mystieke inhoud. 

Dat hing samen met zijn jeugd. Als tiende kind in een streng katholiek gezin ging Van Roode als volwassene gebukt onder die religieuze opvoeding en depressies, maar putte bij zijn levensvisie en kunst ook uit het mystieke denken van zijn vader. Vóór de oorlog was zoon Louis lithograaf geworden, tijdens de oorlog ging hij schilderen en vroeg zich af, met kompanen zoals Wally Elenbaas, of straks de vrijheid geen samenwerking kon brengen tussen kunstenaars en architecten, voor al die nieuwe gebouwen. Daarvoor pleitte de tentoonstelling De Wand van Groep R in Ons Huis in 1947, waarvan hij een van de initiatiefnemers was. Dat jaar maakte hij ook een oorlogsmonument, De Wacht, voor de begraafplaats in Crooswijk, en een jaar later gingen hij en Daniël den Dikkenboer wandschilderingen maken in het wat in verval geraakte Schielandshuis. Hij zou veel opdrachten en samenwerkingen met architecten krijgen. Die waardeerden zijn kleurgevoel en zijn gave om mee te denken. Tegelijk vond hij in die opdrachten de ruimte om beelden te scheppen die verder gingen dan dienstbaarheid en maatschappelijk optimisme, beelden waarin hij iets van de rol van de mens in de kosmos probeerde te duiden. 

De individuele mens wil zichzelf zijn, dat is tevens vrijheid. Die vrijheid kan bewust worden en een plaats veroveren tussen de andere mensen. Je wordt gemeenschapsmens als schilder zonder concessies te doen. Zo bereik je de ideale toestand.

Die combinatie van technische vernieuwing en inhoudelijkheid maakt hem een van de meest interessante Rotterdamse wederopbouwkunstenaars. Experimenterend met keramiek maakte hij met assistenten in 1957 voor de hal van Shell Pernis een grote aardewerkmuur met plant- en vogelachtige motieven in gele, blauwe, roze-paarse en blauwgrijze keramische scherven. Ook die bakte hij zelf, en liet hij toetsen door TNO in Delft. In de Bank voor Handel en Scheepvaart aan de Coolsingel maakte hij een mozaïek van dan weer ongeglazuurd plateel: een man die een paard aan de teugel leidt, als symbool van beheer. Het eigenhandig produceren van al die materialen zorgde ervoor dat hij thuis aan de Smeetlandsedijk heel wat bezoek kreeg. Maar ‘het geheim van de keuken’ liet hij liever niet los, zo vertelde hij aan de Volkskrant in 1959, het jaar dat hij zijn magnum opus opleverde: de met glas-in-beton verlichte zijgevel van het Stationspostkantoor, een kunstwerk van 53 meter hoog. 

Alleen al dit werk maakt hem een van de belangrijkste wederopbouwkunstenaars van Rotterdam. En doordat hij nooit hetzelfde deed, kon hij zijn opdrachtgevers ook verbazen. Toen het Dijkzigt Ziekenhuis hem in 1960 vroeg voor een muurschildering, dachten ze wellicht aan het figuratieve werk dat ze van hem kenden. Zo had hij in 1954 voor het Holbeinhuis aan de Coolsingel een gevelmozaïek met Erasmus gemaakt, in 1955 voor een bankgebouw aan de Boompjes een complex stadsverhaal in gouden mozaïeksteentjes, in 1959 een plastisch uitziende gevelversiering voor het kantoor van de Eerste Levensverzekerings-Bank aan de Westblaak, in de vorm van een harmonieus gezin. Maar Dijkzigt kreeg iets heel anders. 

Daar schilderde hij enorme abstracte compositie van zwart op grijs kolkende vormen met subtiel paars-blauw erin, waar voorbij de donkere streken ook hoopvolle vlekken lijken op te lichten – alhoewel, de betekenis is moeilijk te doorgronden. 

Toch zal die er zijn. Voor een kunstenaar die altijd bezig was met de betekenis van zijn kunst, is het niet aannemelijk dat dit werk geen diepere laag zou hebben. De abstractie in deze wand, de glooiingen in zijn schildering in de Olvehflat, de stileringen in zijn fries in Vlissingen: het lijken allemaal verwijzingen naar een wereld voorbij het zichtbare, een zoektocht die ook in de kunsten van vóór de oorlog een rol speelde. Aanhangers van het platonische ideaal gingen ervanuit dat er een ideeënwereld is die we niet zien, die fundamenteler, echter en meer puur is dan de fysieke realiteit van alledag. Streef naar die hogere wereld waarin mensen een collectief bewustzijn delen, samen één zijn met de kosmos. Dat samenvloeien zie je in meer werk van Van Roode, al kan het ook zijn dat het werk in Dijkzigt zijn eigen somberte weerspiegelde, waardoor hij uiteindelijk in 1964 zou besluiten om uit het leven te stappen.

Wie dit krachtige werk uit Dijkzigt wil bestuderen, kan daarvoor tegenwoordig terecht in De Doelen. Toen het oude ziekenhuis gesloopt werd, is de muurschildering via ook weer een technisch experiment gered: de oude strappotechniek waarmee pigmenten worden overgezet op een nieuwe drager, wordt tegenwoordig opnieuw toegepast. Dat is precair, het lukt nooit om alle pigmentdelen mee te krijgen, maar bij dit werk pakte het goed uit. Op panelen hangt het nu in de Doelen. 

Doordat het een abstract kunstwerk is, zonder ziekenhuisassociaties, blijft het ook daar overeind en lijkt het een autonome schildering, die zijn betekenis stileert en verhult. Oftewel: doordat dit kunstwerk een raadsel is, was het geschikt om te verhuizen. Een raadsel dat we niet opgelost zullen krijgen, en dat maakt dit werk des te boeiender.

A. Kossmann, ‘Louis van Roode (schilder)’, Het Vrije Volk, november 1953; ‘Architectonische sier. Gesprek met L. van Roode’, Trouw, 12 maart 1960; ‘Samenwerking van architect en beeldende kunstenaar’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 23 februari 1961; Dolf Welling, Louis van Roode bij de Kunstkring: een zwakke terugkeer als schilder’, Rotterdamsch Nieuwsblad, 20 mei 1961; J.Donia, ‘Louis van Roode bracht samenwerking architect kunstenaar op gang’, Havenloods, 6 april 1962; P. Janssen, ‘Louis van Roode. Man met allure’, Parool, 20 februari 1964; F. Duister, ‘Herdenkingsexpositie in Lijnbaan. Late werken van Louis van Roode,’ De Tijd Maasbode, 6 augustus 1964; L.W. Schmidt ‘Eenzijdige tentoonstelling. Louis van Roode in Lijnbaan herdacht’, Rotterdamsch Parool, 12 augustus 1964; W. Heijbroek, Louis van Roode: meester in monumentaal maatwerk, Nijmegen 2015; archiefmappen RKD Nederlands Instituut voor de Kunstgeschiedenis. 

• Mozaïekplastiek. Grotiushuis / De Havenloods, Westblaak 25. (1960?) Status onbekend.
• Wandschildering. Roteb, Kleinpolderplein 5. (1954) Verdwenen
• Mozaïek Sint Clara. Sint Clara Ziekenhuis. (1969?) Status onbekend.
• Wandschilderingen in Schielandshuis (met Daniël den Dikkenboer), Korte Hoogstraat. 1949. Verdwenen?
• Plastiek ‘De Cargadoor’, Ahoy’ 1950. Verdwenen
• Wandschildering op drie wanden. Entree, Zuiderziekenhuis. 1950. Intact in huidige Zuidergymnasium.
• Mozaïek. Weerszijden trap, bijgebouw Nederlandse Bank, Boompjes 250. 1955. Intact.
• Dakbekroning ‘Land en Zee’, met Willem Verbon. Bijgebouw Nederlandse Bank, Boompjes 250. 1955. Gedeeltelijk intact. Intact.
• Scherfmozaïek. Centrale hal Bank voor Handel en Scheepvaart. 1955. Verdwenen .
• Wandschildering. Olvehflat, Joost Banckertplaats. 1956. Intact.
• Mozaïek. Hoofdkantoor Shell, Pernis. 1957. Status onbekend.
• Glas-in-betongevel en metalen oriëntatiewijzer. Stationspostkantoor, Delftseplein. 1959. Beide intact .
• Gevelplastiek ‘Het gezin’, Kantoor Eerste Hollandse Levensverzekering Bank, Westblaak 24-34. 1959. Intact.
• Twee wandschilderingen ‘Sfeer van water land en lucht’ en ‘Harmonisch evenwicht in de mens’. Noodcomplex Libanon Lyceum, Weteringstraat 1. 1959. Verdwenen.
• Glas-in-betonraam. Turbinehal elektriciteitscentrale Waalhaven. 1961. Status onbekend.
• Glas-in-betonraam ‘Watersnood’. Calandlyceum. 1959-62. Herplaatst.
• Gevelplastiek, beton. Calandlyceum. 1962. Herplaatst op locatie.
• Keramisch mozaïek ‘Phoenix verrijst uit zijn as’. Dijkzigt Ziekenhuis, nu Erasmus MC. 1961. Herplaatst op panelen.
• Glas-in-beton-raam. NV Rotterdamse Verzekering Sociëteit (RVS), Westerstraat. 1963. Herplaatst in Zwolle.
• Mozaïek. Kantoor G.E.B., Willem Buytewechstraat 40. 1964. Status onbekend.
• Wandschildering. G.E.B. gebouw Schiehaven (Schiecentrale?). 1965. Status onbekend.
• Een of twee wandkeramische werken. Gebouw Afvalverwerking Rijnmond, Brielselaan. 1965. Status onbekend. 

Geschreven door Sandra Smets.