- Artikelen
Een beeld van een vrouw
Beeldhouwster Nel Klaassen (1906-1989) behoorde tot de meest gewilde en productieve monumentale kunstenaars van de jaren veertig en vijftig. In Rotterdam is veel van haar werk terug te vinden.
Binnen een straal van nog geen 500 meter rond de huidige Koopgoot realiseerde beeldhouwster Nel Klaassen begin jaren vijftig minstens tien monumentale kunstwerken. Op de Hoogstraat, de Korte Hoogstraat, Bulgersteyn, Blaak, Posthoornstraat en Coolsingel, meestal in opdracht van architectenbureau Kraaijvanger. Haar werk is karakteristiek voor de naoorlogse aandacht voor beeldende kunst aan gebouwen. Ze behoorde tot de meest gewilde en productieve monumentale kunstenaars van de jaren veertig en vijftig.
Opdrachtkunst
Petronella Hélène Klaassen (1906-1989) groeide op in Arnhem, waar haar tekentalent opviel. Na de MULO-B volgde ze teken- en beeldhouwlessen bij het Genootschap Kunstoefening. In 1928 werd ze toegelaten tot de beeldhouwklas van Jan Bronner aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Opvallend veel vrouwen volgden de lessen van Bronner en waren succesvol. Bronner vond de integratie van architectuur en beeldhouwkunst het hoogste doel. Opdrachtkunst was daarom belangrijker dan het maken van vrij werk.
Prix de Rome
In 1932 won Nel Klaassen de Prix de Rome voor monumentale en versierende beeldhouwkunst. Met haar studiegenoot en latere levenspartner Jaap Bouhuys (1902-1983) reisde ze van het prijzengeld naar Rome om beeldhouwwerken en mozaïeken te bestuderen. Al voor de wederopbouwperiode ontwikkelde zij zich tot een bekende naam in de toegepaste kunst. Ze werkte onder andere mee aan het Nederlandse paviljoen voor de Wereldtentoonstelling van Parijs 1937.
Voor de architect Frits Eschauzier maakte ze beeldhouwwerk voor een orgel op de afdeling religieuze kunst. Hierna werkt ze als ‘Eschauziers beschermeling’ aan diverse projecten van deze architect. Eschauzier ontwierp interieurs voor de schepen de ‘Nieuw Amsterdam II’ (1938) en de ‘Willem Ruys’ (1938, voltooid in 1947). Klaassen maakte hiervoor houtintarsia en beeldhouwwerk. Voor een villa aan de ’s-Gravenweg 152 uit 1937 ontwierp ze een smeedijzeren leuning en ze werkte ook mee aan de befaamde villa Noordereinde op de Veluwe uit 1941. In dit woonhuis van Daniel George van Beuningen maakt ze een intarsiaversiering in de marmeren vloer van de hal en een reliëf van St.Joris in de woonkamer.
Oorlogsjaren
Tijdens de oorlog krijgt ze een opdracht voor dertien verschillende gevelstenen voor een woningblok van de architect Jos de Jonge in de Verboomstraat in Charlois. Het zijn dierenfiguren, zoals een eekhoorn, olifant, paard en een neerzijgende kameel. De opdracht wordt tijdens de oorlogsjaren verstrekt en betaald door de Dienst Kultureele Zaken; de woningen zijn kort na de oorlog pas opgeleverd. De gevelstenen sieren nog steeds de woningen. Ook levert ze een muurschildering voor een noodwinkel van Magazijn Nederland in noodwinkelcentrum Dijkzigt. Een project dat tijdens de oorlog is gestart, maar pas in 1947 voltooid, is de Rotterdamse noodschouwburg van Sutterland. In een interieur van Eschauzier ontwerpt ze een ‘ketting van ornamenten’. Dit werk is verdwenen, de winkel en schouwburg zijn gesloopt.
Kraaijvanger
In Rotterdam zijn het vooral de architectenbroers Kraaijvanger die veel met Nel Klaassen werken. Bijna alle eerder genoemde projecten in het centrum betreft gebouwen van de Kraaijvangers. Aan de Hoogstraat werkt zij mee aan drie winkelpanden. Ze maakt mozaiëkmedaillons voor de gevel van het winkelpand voor Peek & Cloppenburg (1953), een decoratieve versiering in het trappenhuis van Lampe en twee keramiekbanden voor de winkel van Martens (1953). Om de hoek in de Korte Hoogstraat een geëtste ruit in de sigarenwinkel van J.H. Hoogendoorn Czn. Iets verderop aan het Bulgersteyn kwam een winkel voor de firma Bervoets. Vanwege de ligging tegenover het historische Schielandshuis werd de gevel voorzien van decoratieve keramische panelen. Ontworpen door Nel Klaassen en uitgevoerd door De Porcelyne Fles. Iets verderop aan de Coolsingel maakte zij in het Holbeinhuis een plastiek van vliegende vogels boven de toegang tot de Flamingo-bar. Allemaal Kraaijvanger-gebouwen. Ook buiten Rotterdam was ze betrokken bij Kraaijvanger-gebouwen, zoals Lampe in Eindhoven en Vroom & Dreesmann in Groningen.
Van Nieuwenhuizen en Elffers
De bronzen deurklinken in de Bank voor Handel en Scheepvaart op de Coolsingel waren een opdracht van architect Van Nieuwenhuizen. Deze ontwierp samen met Cornelis Elffers het gebouw van de Nederlandse Handel Maatschappij aan de Blaak. Hiervoor maakte zij een aantal werken, met als bekendste en meest zichtbare het bronzen reliëf met het embleem van de N.H.M. bij de hoofdentree. Op de luifel van de portico erboven zijn twee groepen meerminnen aangebracht, eveneens van Nel Klaassen. Verder zijn nog bij de pylonen van de ingang van de te verhuren etages beelden geplaatst met als betekenis ‘waarheid’ en ‘trouw’, eveneens van haar hand.
In de publiekhal werd een door Nel Klaassen ontworpen klok met omlijsting aangebracht, voorstellende een zegewagen, die het licht en de tijd komt brengen. Deze werd door het personeel aangeboden. Voor de vergaderzaal ontwierp zij een weefwerk, voorstellende de vier jaargetijden. Het werd uitgevoerd door de Weverij De Knipscheer. Voor Elffers maakte ze nog een mozaïek voor de Textielvakschool in Enschede.
Incassobank
Last but not least in deze opsomming van werken in het centrum is er natuurlijk de Amsterdamse Bank/Incassobank aan de Blaak, naast de NHM. Met als bekendste wederopbouwkunstwerk het beeldhouwwerk bij de hoofdingang. De dierfiguren met slingerende boomranken symboliseren vruchtbaarheid; de duiven boven de ronde ramen van de vierde verdieping staan voor de vrede. Verder ontwierp zij de ingehakte versiering aan de gevels, de ingelegde figuren in de marmeren vloeren bij de entree en tenslotte de hekken op de deur van de hoofdingang. Daarin zitten de tekens van de dierenriem; het hek is uitgevoerd door kunstsmid Karl Gellings. En zij beeldhouwde de gevelsteen boven het transformatorhuis in de Posthoornstraat.
Bouhuys-Klaassen
Eind jaren vijftig werkte Nel Klaassen opnieuw mee aan scheepsinterieurs. Voor de Statendam maakte ze houtintarsia’s, wandschilderingen en gobelins; voor de ss Rotterdam maakte ze voor de door binnenhuisarchitect Carel Wirtz ontworpen bibliotheek de schildering ‘Thuiskomst na visvangst’. Ze werkte hiervoor samen met haar echtgenoot Jaap Bouhuys. Het werk is uitgevoerd in een pointillistische techniek, met allemaal stippeltjes dus. Andere naoorlogse scheepsinterieurs waar zij aan bijdroeg waren de ‘Koningin Emma’ in 1948 en de ‘Maasdam’ in 1952. Voor de tanker ‘Vasum’ van de Shell maakte zij een houtmozaïek voor de salon: een nimf (de Shell) draagt het schip over aan Neptunus, de god van de zee.
Friedhoff
Een andere belangrijke opdrachtgever was rijksbouwmeester Gijsbert Friedhoff. Eind jaren dertig maakte Nel Klaassen een monument op de door hem ontworpen Nieuwe Begraafplaats van Haarlem. Bij twee ministeries van zijn hand, Onderwijs Kunsten en Wetenschappen uit 1953 en het Ministerie van Landbouw uit 1956 was Nel Klaassen ingeschakeld, net als haar partner Jaap Bouhuys. Friedhoff was getuige bij hun huwelijk in Zandvoort in april 1958. Het huwelijk werd in het Stan Huygens Journaal in De Telegraaf vermeld:
In een van de cafés van de badplaats Zandvoort, dat net niet meer winters uitgestorven en nog lang niet zomers levendig is, ontmoette ik gisteren mevr. NEL KLAASSEN en de heer J. BOUHUIJS, beiden bekende beeldende kunstenaars (Nel Klaassen is in het bezit van de “Prix de Rome" voor monumentale kunst) en even in de vijftig. Ze stonden op het punt het Zandvoortse gemeentehuis (door de achterdeur) binnen te gaan. Het was hun trouwdag.
In 1952 was het stel naar Zandvoort verhuisd. Hun atelierwoning aan de Boulevard was voorzien van kleurrijke mozaïeken. Vanaf haar huwelijk signeerde deze vrijgevochten vrouw haar werk als Bouhuys-Klaassen. En ze bleven aan opdrachten samenwerken.
De twee Haagse ministeries van Friedhoff worden gezien als hoogtepunten van de opdrachtkunst. Friedhoff was de man achter de percentageregeling beeldende kunst, waarbij de overheid bij eigen opdrachten een vast percentage van de bouwsom voor kunsttoepassingen bepaalde. Iets wat we tegenwoordig een win-winsituatie zouden noemen: de gebouwen worden verfraaid en er is werkgelegenheid en honorarium voor de kunstenaars.
Allerlei technieken en materialen
Nel Klaassen werkte in allerlei technieken en met allerlei materialen. De beeldhouwkunst is de basis, maar zij werkte ook met reliëfs en in het platte vlak. Ze maakte diverse ontwerpen voor wandtapijten voor weverij De Knipscheer in Laren. Allerlei materialen zijn toegepast: brons, natuursteen, mozaïeksteentjes, keramiek. Zij verbeeldde vaak het bedrijf maar had een grote voorkeur voor dierfiguren, religieuze en mythologische thema’s.
Zij werkte in een herkenbare, vrij naturalistische stijl, zoals alle leerlingen van Bronner. Maar ze had met haar sculptuur 'Eert de vrouw' Bronners classicistische academische stijl van zich afgeschud en haar inspiratie geput uit modernisten als Zadkine en Lipchitz. Dit monument voor alle heldhaftige vrouwen in de oorlog werd in 1949 aan de Rijnoever in Arnhem onthuld. Het maakte een storm van kritiek los. Het drie meter hoge stenen beeld was in de ogen van critici veel te modern. Het monument zou de vrouw juist niet eren, 'omdat geen van haar grootse deugden of troostende gaven hier in steen beleden of bejubeld werd.’
Albert Kuyle spreekt in De Nieuwe Linie denigrerend over een ‘grijs-blauwe ducdalf (soort meerpaal)’. Hij vindt overigens dat vrouwen überhaupt niet geschikt zijn voor beeldhouwen: “Beeldhouwen is een hard labeur, en men begrijpt niet hoe een vrouw zich tot ander en beter modelleerkunst kan geroepen wanen dan die haar in het ontroerend scheppingsplan is opgelegd en geschonken. Het stenen kind te baren is des mans.”
Een beeld van een vrouw stond er bovenaan haar overlijdensadvertentie.
Overzicht werken
- Muurschildering Magazijn Nederland (1940), noodwinkelcomplex Dijkzigt. Verdwenen
- Gevelstenen (1941-1946), Verboomstraat. Intact
- Ornamenten noodschouwburg (1947), Schouwburgplein. Verdwenen
- Divers beeldhouwwerk Incassobank (1950), Blaak 40
- Bronzen plaquette en beeldhouwwerk NHM (1950), Blaak 34. Intact
- Wandkleed NHM (1950), Blaak 34. Intact
- Mozaïeken Peek & Cloppenburg (1953), Hoogstraat 200. Intact
- Decoratieve versiering Lampe (1953), Hoogstraat 198. Verdwenen
- Mozaïekband Martens (1953), Hoogstraat 196. Intact
- Geëtst glas sigarenwinkel J.H. Hoogendoorn Czn. (1953), Korte Hoogstraat. Verdwenen
- Gevelpanelen Bervoets (1955), Bulgersteyn. Verdwenen
- Plastiek Holbeinhuis (1954), Coolsingel. Verdwenen
- Bronzen deurklinken Bank voor Handel en Scheepvaart (1957), Coolsingel. Verdwenen
- Schildering ss Rotterdam (1959), 3e Katendrechtse Hoofd. Intact
Meer info over..
Op de website van BKOR staat er ook enig werk van Nel Klaassen.
Wil je meer weten over de drie rijksmonumenten aan de Blaak, de Incassobank, de Nederlandse Handel Maatschappij (NHM) en de Twentsche Bank, lees dan het artikel op Platform Wederopbouw Rotterdam. Zo nu en dan organiseren we een lezing in het Blaak House (NHM) dus houd de website in de gaten!
Wil je meer weten over het ss Rotterdam waar Nel Klaassen een schilderij samen met haar echtgenoot maakte? Klik dan hier.
Geschreven door Paul Groenendijk.
- Kunstenaar
- Nel Klaassen (1906-1989)
- Kunstenaar
- Nel Klaassen
- Kunstwerk
- Reliëf Sculptuur Hardsteen