• Artikelen

Altijd in de clinch met ambtenaren

Loeki Metz (1918-2004) was een kunstenaar die zich gespecialiseerd had in het maken van penningen. Ze hekelde het modernisme en maakte meerdere beelden en reliëfs in Rotterdam.

Altijd in de clinch met ambtenaren

Loeki Metz in 1964.

Stadsarchief Rotterdam

Loeki Metz (1918-2004) had weinig op met het modernisme in de beeldende kunst en de architectuur. Ze hekelde de rechtlijnigheid en eentonigheid van de nieuwe Rotterdamse stadswijken. En uitingen van moderne, abstracte kunst vond ze vaak kinderachtig: ‘Rotterdam geeft veel geld uit aan rommel, zoals dat beeld van George Rickey op het Binnenwegplein. Het schijnt twee ton te kosten. En dat voor een stok met twee planken erop!’ Nee, de kunstenaar moest zich naar de traditie plooien – kunst moest worden gemaakt in opdracht van de koning, het volk en het land. Hoewel Loeki een moeizame relatie met kunstambtenaren van de wederopbouw onderhield, maakte ze een groot aantal beelden voor Rotterdam.

Rotterdam geeft veel geld uit aan rommel, zoals dat beeld van George Rickey op het Binnenwegplein.

Onderduiken

Louise Estella Julia (Loeki) Metz werd op 3 juni 1918 geboren te Amsterdam in een joods milieu. De wieg van haar vader had in Rotterdam gestaan. Ze studeerde beeldhouwen aan de Rijksacademie. In 1942 werd ze gedwongen de academie te verlaten omdat ze joods was. Loeki had het plan opgevat om naar Engeland te verhuizen en daar haar studie te vervolgen. Ze vluchtte naar de beeldhouwer Mari Andriessen. Hij bracht haar naar Bilthoven. Daar vond ze een onderduikadres bij de idealistische onderwijshervormer en antimilitarist Kees Boeke, stichter van de Werkplaats Kindergemeenschap. Later dook ze onder in Utrecht bij haar studiegenoot Jan van Luijn. Haar ouders werden op 31 augustus 1942 vermoord in Auschwitz. Na de bevrijding trad ze in het huwelijk met Van Luijn.

Altijd in de clinch met ambtenaren

Erasmuspenning van de Rotterdamse Kunststichting, 1950.

Stadsarchief Rotterdam

Parijs

Loeki specialiseerde zich in het maken van penningen. Nadat haar huwelijk op de klippen was gelopen trok ze naar Parijs, waar ze in opdracht van de Parijse Munt penningen en medailles mocht ontwerpen. Bij toeval stuitte ze in 1953 in bronsgieterij Susse Frères op een Rotterdamse delegatie. Directieleden van de Bijenkorf en ambtenaren van het stadhuis bekeken in Parijs het beeld De verwoeste stad, dat Zadkine zojuist voor Rotterdam had vervaardigd. Loeki ontmoette de chef van de afdeling Kunstzaken in Rotterdam, Cees ’t Hart, die haar het voorstel deed zich in Rotterdam te vestigen. De wederopbouw was immers in volle gang, er was een percentageregeling in voorbereiding en de stad had veel kunstenaars nodig. Dankzij steun van de Rotterdamse Kunststichting betrok ze in 1957 met haar vierjarige zoontje een woning in IJsselmonde en kreeg ze een atelier in de voormalige watertoren van IJsselmonde aan de Maas.

Altijd in de clinch met ambtenaren

'Een oudt liedeken' van Loeki Metz bij de Eduard van Beinumschool in Hillegersberg, tegenwoordig de St. Michaëlschool.

Stadsarchief Rotterdam, 1963
Altijd in de clinch met ambtenaren

Op de achterzijde van 'Een oude liedeken' is de dode minnaar onder de lindeboom afgebeeld. De voorzijde verbeeldt de vrouw over wie het 'oude liedeken' gaat.

Stadsarchief Rotterdam, 1964

Synagoge

Ze ontving opdrachten voor sculpturen, zoals het Oudt Liedeken (1962) aan de Mozartlaan en het (helaas ontvreemde) Meisje met de hoepels (1962) aan de Joost Banckertsplaats. In 1961 had ze het verzetsmonument Geloof en Vrijheid in de Eerste Pijnackerstraat gerealiseerd. Vijf jaar later werd ze door het Comité Ereschuld gevraagd een Joods Monument voor de in 1954 voltooide synagoge aan de Bentincklaan te maken, want ‘in Rotterdam wordt op de openbare weg met niets herinnerd aan het lot van de duizenden joden die in de oorlog zijn weggevoerd. Héél weinig is in deze stad gedaan om de herinnering aan hen te bewaren. Zelfs op naamplaten in openbare gebouwen komen de namen niet voor van weggevoerde joden. Want steeds heeft de gemeente gezegd: je weet maar nooit of er niet nog enkele terugkomen’.

Altijd in de clinch met ambtenaren

‘Meisje met hoepels’ bij de Giuseppe Verdischool in Hoogvliet. Het werd later verplaatst naar de Joost Banckaertplaats en in 2009 gestolen.

Stadsarchief Rotterdam, 1965
Altijd in de clinch met ambtenaren

Oorlogsmonument Geloof en Vrijheid aan de gevel van het wijkcentrum aan de 1e Pijnackerstraat.

Stadsarchief Rotterdam, 1968
Altijd in de clinch met ambtenaren

Het oorlogsmonument van Loeki Metz aan de 1e Pijnackerstraat werd in 2022 gestolen.

Archief BKOR

De onderneming werd een lijdensweg. Haar reliëf bestond uit drie bronzen beelden, bestemd voor de drie zijden van de breukstenen muur bij de ingang van de synagoge. Voor de buitenkant had ze een liggende, in de gevel uitgespaarde menselijke figuur ontworpen die de afwezigheid van joden in Rotterdam symboliseerde. In details toonde ze ook de vernietiging van de oude sjoel aan de Boompjes en de vlucht van de joden. Voor de kopse kant had ze de centrale figuur van het reliëf gereserveerd: een vader die zijn zoon zegent. Ze zag in dit universele symbool de schakel tussen verleden, heden en toekomst. Het stuk muur langs de trap naar de ingang van de synagoge toonde de profeet Jesaja, wijzend naar een profetische tekst in het Hebreeuws en Nederlands.

Altijd in de clinch met ambtenaren

Onthulling van de reliëfplastieken aan de synagoge aan de Bentincklaan in 1967.

Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam
Altijd in de clinch met ambtenaren

Koningin Beatrix en Loeki Metz bij de onthulling van het Joods monument in de tuin van het Stadhuis.

Marcel Antonisse, Anefo, Nationaal Archief

Verplaatsing

Op 20 september 1967 vond de officiële onthulling van het reliëf plaats. Slechts luttele uren na de formaliteiten barstte de bom. Een aantal joodse Rotterdammers had zich aan het reliëf gestoord en zich daarover beklaagd bij de Joodse Gemeente. Men maakte bezwaren tegen het werk, omdat ‘er tegen het Gebod was gehandeld, dat men geen gesneden beelden mag maken’. Uit angst voor een schandaal en uit respect voor gevoeligheden binnen de joodse gemeenschap werd het reliëf nog geen 24 uur na oplevering door een aannemer verwijderd. Een nieuwe locatie moest worden gezocht. Loeki Metz verzette zich aanvankelijk tegen verplaatsing. Er volgde een lange periode van frustraties en juridische touwtrekkerij. Een van de drie beelden werd zelfs gestolen uit de opslagplaats van de gemeente. Nieuwe locaties werden gevonden en weer afgewezen. Pas in 1978 nam het College van Burgemeester en Wethouders het besluit het geheel herziene reliëf te laten herplaatsen in de tuin van het stadhuis. Na jaren van tegenslag onthulde koningin Beatrix het monument 27 oktober 1981.

Altijd in de clinch met ambtenaren

Voorbereiding van de plaatsing van het kunstreliëf van Loekie Metz in 1977 of 1978 voor de firma Hanno & Co.

Collectie W. Hartman & zonen
Altijd in de clinch met ambtenaren

Het reliëf Zonder Titel van Loeki Metz wordt op het gebouw Hanno & Co getakeld.

Collectie W. Hartman & zonen, 1977

Hanno & Co

Ondertussen bleef Loeki beelden maken voor Rotterdam. Naar aanleiding van het 75-jarig jubileum van het stuwadoorsbedrijf Heinrich Hanno & Co maakte ze een gevelreliëf (1977) voor het kantoorgebouw in de Zomerhofstraat. Het kunstwerk reflecteert de werkzaamheden van het bedrijf, dat zich in de haven gespecialiseerd had in bevrachting, expeditie en ladingcontrole. Die facetten zijn ook zichtbaar in het werk. De wereldzeeën zijn teruggebracht tot abstracte vormen en op de woelige baren vaart een klassiek zeilschip.

Altijd in de clinch met ambtenaren

Het kunstwerk van Loeki Metz voor Hanno & Co reflecteert de werkzaamheden van het stuwadoorsbedrijf.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2019
Altijd in de clinch met ambtenaren

Onthulling van de bronzen fontein ‘Drie schildpadden’ op het Bospolderplein.

Stadsarchief Rotterdam, 1974

Bospolder

Haar beelden in de jaren 1970 kennen beduidend meer abstractie dan haar vroegere werken. In de wijk Bospolder maakte ze het bronzen beeld Drie schildpadden (1974). Bewoners van de wijk mochten een keuze maken uit een drietal ontwerpen die ze aan hen presenteerde. Het werden de schildpadden. Drie schildpadden drentelen speels rondom een fontein in de vorm van een diamant. Oorspronkelijk bevond het werk zich in de binnenplaats De Diamant bij het Bospolderplein. Nadat het beeld slachtoffer van vandalisme werd kreeg het beeld in 1992 een nieuwe plek aan het Louis Bouwmeesterhof. 

Altijd in de clinch met ambtenaren

‘Slangen van Spangen’ op het P.C. Hooftplein, 2024.

Het is een gevecht om te kijken wie de baas over een territorium wordt.

Slangen van Spangen

Dat lot trof ook een bronzen beeld op de Mathenesserdijk. De ‘Slangen van Spangen’ (1981), zoals het titelloze beeld in de volksmond wordt genoemd, werd twee keer verplaatst. Eerst naar de Balkenstraat waar het beeld een hangplek van junkies werd. In 2002 kreeg het beeld een voorlopige eindbestemming op het P.C. Hooftplein. Vier fraai gegoten en in elkaar gevlochten slangen bijten zich in elkaar vast - niet bij de staart, maar bij de kop. Het thema van de slang die zichzelf in de staart bijt symboliseert in de mythologie de vereniging van het profane (de slang) en het sacrale (de cirkel). Maar deze slangen, die elkaar de koppen afbijten, plaatsen een kanttekening bij die notie. Zoals ze zelf met een knipoog over haar beeld zei: ‘Het is een gevecht om te kijken wie de baas over een territorium wordt’. In die uitlating lag ook een verhulde kritiek op de Rotterdamse bureaucratie besloten. Want als iemand altijd in de clinch met ambtenaren had gelegen, was het Loeki Metz wel. 

Altijd in de clinch met ambtenaren

‘Provinciaaltjes’ op het Plein 1953.

Stadsarchief Rotterdam, 1968
Altijd in de clinch met ambtenaren

‘Provinciaaltjes’ op het Plein 1953, 2024

Overzicht werken in Rotterdam

  • Geloof en Vrijheid (1961), 1ste Pijnackerstraat 104. Verdwenen
  • Een oudt liedeken (1962), entree St. Michaëlschool, Mozartlaan 79. Intact
  • Meisje met hoepels (1962), Joost Banckertsplaats. Verdwenen
  • Het daghet in het Oosten (1962), Mahlersingel. Intact
  • Provinciaaltjes (1966), Plein 1953. Intact
  • Joods Monument (1967/1981), Nis in tuin Stadhuis, Coolsingel 40. Intact
  • Indiaan met vlieger (1969), Basisschool, Posweg 3. In depot
  • Drie schildpadden (1974), Louis Bouwmeesterhof. Intact
  • Gevelplastiek voor Hanno & Co (1977), Zomerhofstraat 90. Intact
  • De ‘Slangen van Spangen’ (1981), P.C. Hooftplein. Intact
Altijd in de clinch met ambtenaren

Indiaan met vlieger aan de gevel van schoolgebouw ‘Het Meeuwennest’ aan de Posweg in Hoogvliet.

Stadsarchief Rotterdam,1968

Bronnen

‘Loeki Metz: aanwinst voor Rotterdamse beeldhouwkunst’, Hier Rotterdam (25 oktober 1957); ‘Loeki Metz’, Het Vrije Volk (19 november 1958); ‘Loeki Metz maakt gedenkteken voor Comité Hamelink’, Rotterdamsch Parool(13 oktober 1960); L.W. Schmidt, ‘Relatie tussen la Monnaie en het dorpse IJsselmonde dankzij Loeki Metz’, Rotterdamsch Parool (10 februari 1965); ‘Speelplastiek voor Plein’, Het Vrije Volk (5 maart 1974); ‘Schildpad van Loekie Metz’, Het Vrije Volk (2 april 1974); ‘Bewoners pal achter Loeki Metz’, Het Vrije Volk (17 oktober 1974); ‘Kunstkruimels: drie waterschildpadden’, Nieuw Israëlitisch Weekblad (25 oktober 1974); ‘Balkende slangen in Spangen’, Het Vrije Volk (2 juni 1983); Siebe Thissen, Loeki Metz en het Joods Monument in Rotterdam (Rotterdam: CBK Rotterdam, 2017); Rob Snijders, Loekie Metz, website Joods Erfgoed Rotterdam

Meer info over..

Op de website van het BKOR staat over alle werken van Loeki Metz in Rotterdam een artikel. Zoals Provinciaaltjes op Plein 1953 en het gestolen beeld Geloof en Vrijheid.

Geschreven door Siebe Thissen.

Kunstenaar
Loeki Metz (1918-2004)
Kunstwerk
Oude Liedeken; Meisje met hoepel; Geloof en vrijheid; Drie schildpadden; Indiaan met vlieger; De provinciaaltjes
Kunstenaar
Loeki Metz
Kunstwerk
Reliëf Sculptuur Brons