• Artikelen

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Het keramiek reliëf Zonder Titel van Henk Mooij (1930 - 2015) bij het Termaathuis in Kralingen is zijn grootste werk in Rotterdam.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Detail van het kunstwerk van Henk Mooij bij het Termaathuis.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2024

Maar liefst zeven bij drie meter groot moest het kunstwerk aan het Termaathuis in Kralingen worden. De architect stelde zich een reliëf voor, dat naar vorm en kleur een eenheid zou zijn bij zijn gebouw. Maar dat wel een soort rimpeling van het vlak moest zijn; het moest een rol spelen zoals de solist in een orkest. Kunstenaar Henk Mooij maakte een titelloos keramisch reliëf, dat wel degelijk iets voorstelt.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

De keramische wand van Mooij.

Weldadig Wonen, 2009

Bejaardenhuis voor minvermogenden

Het Termaathuis is een bejaardentehuis in Kralingen aan de ’s-Gravenweg. Het is vernoemd naar Theodora Wilhelmina Termaat (1855-1931), de moeder van twee vermogende vrijgezelle Kralingse broers: Jan en Harry van Haersolte. Zij woonden samen in een groot huis aan de ’s-Gravenweg 21. Nadat één van de broers in 1953 was overleden richtte Jan van Haersolte een stichting op met de naam van zijn moeder. Aanvankelijk werd het vermogen vooral gebruikt voor projectontwikkeling. Maar door bijna buurvrouw Belle van Royen werd hij op het idee gebracht zijn geld te steken in de financiering van een bejaardentehuis voor minvermogenden in Rotterdam. Daar was in de wederopbouw veel behoefte aan. Zowel Van Royen als Van Haersolte had banden met de remonstrantse kerk, dus leden van de remonstrantse gemeente waren de doelgroep.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Entree van het Termaathuis begin jaren zestig.

Weldadig Wonen, 2009

Min wordt meer

In 1954 kreeg de net afgestudeerde architect Bert van der Ree de opdracht. Hij was verbonden aan architectenbureau Kuiper, Gouwetor en De Ranitz. Van minvermogende remonstranten als doelgroep was al snel geen sprake meer. De bouwkosten waren hoog en de locatie aan de ’s-Gravenweg in Kralingen was aantrekkelijk voor bemiddelde Kralingers. Bij oplevering waren de huren voor een grote tweepersoonswoning zonder verzorging 250 gulden per maand, voor een kleine tweepersoonswoning 225 en voor een eenpersoonswoning 145 gulden. Volledige verzorging voor één persoon kostte 370 gulden per maand en voor twee personen 495. Op 18 maart 1959 werd de eerste paal geslagen en april 1961 was het klaar.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

De keramische wand van Mooij met aantekening van de kunstenaar.

henk-mooij.blogspot.com

Kleurig tableau

Het kunstwerk van Henk Mooij naast de entree heeft geen titel. Op het eerste gezicht is het een abstract kunstwerk, maar Mooij omschreef het zelf als: ‘De menselijke geest, die deel uitmaakt van de oneindige kosmos, wordt verrijkt met kennis.’ In het dagblad De Tijd/Maasbode stond bij oplevering: ‘Het tableau is zeven meter breed en drie meter hoog, is uitgevoerd in klei met een zeer grove korrelstructuur en gebakken en van gekleurde glazuurlagen voorzien in een volstrekt non-figuratieve compositie, een voor een bejaardentehuis merkwaardige combinatie. Het gevolg is dat alle bewoners zich afvragen wat het nu wel voorstelt.’
Volgens de kunstcriticus van Het Vrije Volk Piet Begeer was het begrijpelijk dat de kunstenaar niet uit de voeten kon met zoiets vaags als ‘een rimpeling van het vlak’: ‘De decoratie is een ding op zichzelf, op de juiste plaats met de juiste afmetingen, en geen rimpeling van het vlak. Zij laat zich gelden in een eigen kleur, een solistische kleur in tegenstelling-tot de kleuren van het bouwwerk.’ Begeer ziet in de horizontale banden een verbeelding van de laagbouwvleugel en in het rode verticale vlak de hoogbouw. Ook meent hij een schoorsteen met rookpluim te ontwaren. Hij vindt het geen sterke compositie. ‘Zij heeft geen spanning op zichzelf en leidt niet tot het beoogde resultaat. Ook in minder opvallende details blijkt het compositievermogen en de vormfantasie voorlopig zeker niet de sterkste zijde van Henk Mooy. Niettemin heeft dit werk aantrekkelijke kwaliteiten.’
Een andere krant is al blij, dat de muur vanaf de weg gezien, het totaalaanzicht van het complex niet stoort. Daar denken zowel de bewoners als de critici tegenwoordig heel anders over.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Het mozaïek van Henk Mooij aan de 's Gravenwetering in 2024.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2024

Betekenis

Wat is nu de betekenis van al die op het eerste gezicht abstracte vormen waarvan de bewoners zich afvroegen wat het voorstelt? Dat staat in een schema van Henk Mooij waarin hij zijn omschrijving 'De menselijke geest, die deel uitmaakt van de oneindige kosmos, wordt verrijkt met kennis' uitlegt.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Gedeelte ontwerptekening

henk-mooij.blogspot.com

SCHEMA

  • de kelkvorm - de mens-geest - verzamelt kennis
  • aangeefvorm - de brenger - brengt kennis
  • de haakvorm - de haler - neemt kennis
  • de meetkundige vorm - de aarde - waar op men leeft
  • het vertikale vlak - de tijd - dat men leeft
  • de horizontale lijnen - de voortgang - in de eeuwigheid
  • de blauwe fond - het heelal - van de cosmos
Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Henk Mooij in 1949.

henk-mooij.blogspot.com
Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Wandreliëf, Bedrijfsgeneeskundige Dienst Europoort in Hoogvliet, 1982.

henk-mooij.blogspot.com

Eerste grote werk

De Rotterdamse kunstenaar Henk Mooij (1930-2015) kwam uit een artistiek gezin. Hij studeerde van 1949 tot 1953 Tekenen en Schilderen aan de Academie voor Beeldende Kunsten te Rotterdam. Na zijn studie heeft hij zich enige tijd intens-bezig gehouden met keramische proefnemingen. Dit reliëf was zijn eerste grote opdracht. Hij heeft hiervoor intensief samengewerkt met Goedewagen’s Pijpen- en Aardewerkfabrieken in Gouda. De 206 zorgvuldig aangebrachte delen van het plateau heeft hij hier gevormd, geglazuurd en gebakken, terzijde gestaan door de Goudse specialisten. Over zijn werk zegt hij: ‘Het bestaat uit vormen in de ruimte die duidelijk zichtbaar zijn opgebouwd uit gescheiden onderdelen. Door hun organisatie vormen zij een geheel zoals bakstenen zich ordenen tot een muur met een metselpatroon. Mijn vormen zijn geometrisch, soms vervormd door krachten van buiten zoals druk-, trek-, en zwaartekracht.’
 

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Ook in 2024 valt het kleurige kunstwerk van Henk Mooij nog erg op.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2024

Mooij in Rotterdam en omgeving

Henk Mooij maakte meerdere keramische wandplastieken en reliëfs in Rotterdamse gebouwen en voor particulieren. Voor het Vlaardingse winkelcentrum Liesveld maakte hij in 1964 een metalen sculptuur van een Vliegeraar. Hij had lange tijd een atelier in Delfshaven, maar verhuisde begin in 1988 naar Drunen. Henk Mooij maakte tot in de jaren negentig monumentale kunst in opdracht.

Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

De Vliegeraar in Vlaardingen van Henk Mooij.

Wikifrits, Wikimedia Commons

Overzicht werken in Rotterdam

  • 1961 Keramische wand 7 x 3 m Termaatstichting Rotterdam. Intact
  • 1964 Reliëf Scheepvaart Vereniging Zuid, Rotterdam. Verwijderd, in onbekend particulier bezit
  • 1966 Fries, Vos Reijnaard, uitbreiding St. Franciscuscollege, Rotterdam, Kraaijvanger Architecten. Bewaard, in opslag
  • 1967 Holle mensfiguren, Sociale Academie, Rotterdam. Status onbekend 
  • 1970 Reliëf Honda BV Nederland, Ridderkerk. Status onbekend
  • 1971 Plastiek keramiek, Technikon, Rotterdam. Status onbekend
  • 1972 Vrijstaande plastiek hout en keramiek Verto tapijten BV Rotterdam. Status onbekend
  • 1974 Plastiek Stokvis BV, Rotterdam. Status onbekend
  • 1975 Duikelaartjes, gemeentelijke gymnastiekzaal Schiebroek. Status onbekend
  • 1976 Wandplastiek Afsluiter Econosto BV Rotterdam. Status onbekend
  • 1982 Wandreliëf, Bedrijfsgeneeskundige Dienst Europoort, Hoogvliet. Status onbekend
Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Reliëf Scheepvaart Vereniging Zuid, Rotterdam, 1964.

henk-mooij.blogspot.com
Alle bewoners vragen zich af wat het voorstelt

Fries van de Vos Reijnaard in het St. Franciscuscollege aan de Beukelsdijk, 1966.

henk-mooij.blogspot.com

Bronnen

Jan Daan Hillen - Weldadig Wonen. Theodora Wilhelmina Termaathuis 1959-2009, Rotterdam, 2009; https://henk-mooij.blogspot.com/

Meer info over..

Hendrik Mooij heeft een eigen website waar nog veel meer over deze kunstenaar te vinden is.

Als je geïnteresseerd bent in de wederopbouw van Kralingen, neem dan een kijkje bij het gelijknamige artikel.

Ook bij BKOR staat dit kunstwerk beschreven.

Tekst geschreven door Paul Groenendijk.

Kunstenaar
Henk Mooij (1930 - 2015)
Kunstwerk
Zonder titel
Locatie
Theodora Wilhelmina Termaat Stichting, 's-Gravenwetering, Rotterdam, Nederland
Kunstenaar
Henk Mooij
Kunstwerk
Reliëf Keramiek