Woningen Speelmanstraat en Dijkstraat

Kralingen-West werd tijdens het bombardement op 14 mei 1940 zwaar getroffen. Er ontstond grote woningnood en na de oorlog werd fors geïnvesteerd in de wederopbouw. In 1947 werden 350 woningen in Kralingen, waaronder 120 woningen en een speelplaats aan de Speelmanstraat en Dijkstraat, door de gemeente aanbesteed. Ondanks een verwacht exploitatie-tekort op de woningen van 200.000 gulden per jaar vinden de woonprojecten doorgang. Het rijk subsidieert de tekorten en verleent voorschotten voor de bouw. De huur kan daardoor in eerste instantie gemiddeld f 8.— per week per woning blijven.

De blokken met portiekflats werden ontworpen door architectenbureau Vermeer en Van Herwaarden en gebouwd door de firma Slappendel en Rel. Het project bestaat uit vier vrijwel identieke stroken die twee aan twee met de achtergevels naar elkaar toe liggen. De panden hebben zoals het basisplan in Kralingen voorschreef, allemaal zadeldaken bedekt met rode pannen. De flats tellen elke drie verdiepingen op een souterrain, waarbij in de kap een zolderverdieping is ingericht. Aan de Dijkstraat staan twee blokken die elk 30 woningen omvatten; aan de Speelmanstraat bevindt zich een blok met 24 en een blok met 36 woningen. De groottes van de appartementen variëren, er zijn zelfs 15 woningen met vijf slaapkamers.

De woningen worden ontsloten door portieken die toegang geven tot trappenhuizen die aan de voorgevel gelegen zijn. De woningplattegronden zijn telkens ten opzichte van de trappenhuizen gespiegeld. De hoekwoningen voormen daarbij een uitzondering omdat deze door middel van vensters ook op het noorden of door middel van een klein balkon op het zuiden georiënteerd zijn. Aan de voorzijde bevinden zich de woonkamer en slaapkamers, aan de achterzijde de keuken en nog een slaapkamer.

Vijftien van de 120 woningen kregen vijf slaapkamers.

De trappenhuizen tekenen zich af door de twee vensters die in een betonkader gevat zijn en van elkaar onderscheiden worden door een stortbetonnen reliëf, dat als borstwering fungeert. In de gevel boven de entrees zijn kleinere kunststenen reliëfs van het kunstenaarsechtpaar Bakker-Elias kunststenen reliëfs geplaatst. Sprookjesfiguren van Riet Elias in de Dijkstraat en speelkaarten en menselijke eigenschappen als ‘babbelzucht’ en ‘ondeugd’ van Joan Bakker in de Speelmanstraat. 

Enige tijd na de oplevering van de blokken stond de bouwer De Rel terecht voor het gebruik van ondeugdelijke betonplaten op zolder. Een arbeider raakte op 22 januari 1949 ernstig gewond toen deze door een plaat zakte en vier meter lager op het betonnen bordes viel. De platen waren gewapend met ijzerschroot zonder het werk van ijzervlechters. Er waren geen tekeningen, het project had spoed. De verdachte beweerde bij hoog en laag dat hij en zijn compagnon Slappendel niet op de hoogte waren van deze praktijken, de twaalf getuigen spraken dit allen tegen. Ter verdediging werd aangevoerd dat de platen zelfs zonder bewapening de last van een man konden dragen en dat de bouwers in die tijd met grote moeilijkheden hadden te kampen; er was nagenoeg geen geschoold personeel te krijgen. De zaak werd hierop voor onbepaalde tijd geschorst.
 

De stadsvernieuwing in Kralingen concentreerde zich vooral in Jaffa met renovatie, sloop en nieuwbouw en een groot Berkelplein. Mede door de metroaanleg vanaf het Oostplein, via de Slaak, de Gerdesiaweg en dwars door Lusthof naar de 's Gravenweg kwamen daar andere stukken bij. In Lusthof ging de metro deels onder de huizen door. In de Vlinderbuurt werd de bodemverontreiniging van de gasfabriek gesaneerd. De portiekblokken in de Dijkmanstraat en de Speelmanstraat en aan de Gerdesiaweg werden in 1984 voorzien van grijze en lichtgele trespaplaten om de gevelisolatie te verbeteren. In de Speelmanstraat en Dijkstraat zijn gemetselde vensterbanken zijn vervangen door aluminium exemplaren. Daarbij zijn de vrolijke  reliëfs boven de entrees zichtbaar gebleven en groen geverfd. Om de verhuizingen en vermindering van het aantal woningen op te vangen werden in de monumentale groene wig middenin de wijk twee overlooplocaties gerealiseerd, een buurtje aan de zuidkant en een ingewikkeld blok dwars over de Gerdesiaweg weg heen.

Meer weten over Joan Bakker en Rie Elias? Switch dan naar de site van het Wederopbouw Museum.