Uitbreiding Unilever

Levensmiddelenconcern Unilever was in 1930 ontstaan uit een fusie van de Rotterdamse Margarine Unie en de Britse Lever Brothers. Het hoofdkantoor in Nederland, ontworpen door architect Herman Mertens (1885-1960), werd in 1931 betrokken. Het gebouw was al snel te klein en werd begin jaren vijftig uitgebreid aan de Rochussenstraat met een 43 meter lange extra vleugel in dezelfde stijl. Ook de dakpaviljoens werden dichtgebouwd. Nijpend ruimtegebrek maakte verdere uitbreiding noodzakelijk. In 1955 besloot de Raad van Bestuur tot een tweede uitbreiding: een vrijstaande slanke kantoorflat van zeven verdiepingen aan de westkant van het complex, andermaal te ontwerpen door Mertens. Uiteindelijk werd het gebouw met twaalf verdiepingen veel hoger en werd het ontworpen door architect A.J.B. van de Graaf (1913-1978), hoofd van de ingenieursafdeling van Unilever. Het gebouw bood plaats aan 500 medewerkers, waardoor de capaciteit van het hele complex op 1700 werkers kwam. Op advies van de gemeente werd de ingang zo ver mogelijk van de drukke Rochussenstraat gelegd, waardoor deze asymmetrisch kwam te liggen.

De uitbreiding van Unilever mag tegenwoordig nauwelijks meer opvallen, bij oplevering was het een bijzonder project. Mede door dat kunstwerk bij de entree, dat pas in 1963 bij het gebouw kwam: een imposante bronzen sculptuur van Wessel Couzijn. Die verdient een eigen tekst, zeker omdat hij zich niet meer op de oorspronkelijke plek bevindt, maar is meeverhuisd met Unilever naar het Weena.

De uitbreiding contrasteert bewust met het oude bakstenen gebouwen. Het is een vrijstaande kantoorschijf met kantoorruimtes. In het oude gebouw waren grote open kantoorruimtes, hier is gekozen voor kleine kantoren van ca 7 m² aan weerszijden van een middengang. Het gebouw is zestig meter lang, vijftien meter breed en behoorde met een hoogte van 51 meter tot de hoogste kantoorgebouwen van Rotterdam. Sidney van den Bergh, een van de topmannen van Unilever, hield een toespraak bij de officiële eerstesteenlegging en dacht ‘dat dit nieuwe hoge gebouw van 12 bouwlagen aan de nieuwe „Sky Line" van Rotterdam’ zou gaan meewerken. Dat is nauwelijks meer voor te stellen, maar alleen het GEB-gebouw (64 m.) en kantoorgebouw De Leuve (53 m.) waren toen hoger. Het gebouw werd al gauw overschaduwd door het nabijgelegen kolossale Dijkzigt ziekenhuis met een hoogte van 56 meter.

Het gebouw heeft een constructie van gewapend beton, met kolommen in de gevels en de middenzone; balken waren niet nodig. Behalve kantoorruimte bevatte het gebouw op de hoogste verdieping een grote conferentiezaal, een vergaderzaal en de lunchzaal. Deze verdieping was hoger en hier ontbraken de middenkolommen grotendeels, zodat er grotere ruimtes mogelijk waren. Het hoofdtrappenhuis was nabij de liften aan de entreezijde; een noodtrappenhuis bevond zich aan de Rochussenstraat. Hier is ook een verbindingsgang gemaakt met het oude gebouw. De gevelkolommen staan enigszins naar binnen, waardoor er lange continue raamstroken in de gevel mogelijk waren. Er zijn dubbele, horizontaal taatsende ramen zonder onderverdeling toegepast.

Voor het interieur waren kosten nog moeite gespaard. Vele bijzondere houtsoorten waren toegepast: notenhout bij het trappenhuis, oregon pine bij het plafond in de conferentiezaal, teakhout op de vloer en notenfineer bij de kastenwanden tussen kantoren en gang. Er werd gebruik gemaakt van geprefabriceerde, gemakkelijk te verplaatsen scheidingswanden. Allerlei technische snufjes waren toegepast, zoals een tolkeninstallatie voor de simultaanvertaling bij internationale conferenties en een oproepsysteem.

Behalve de sculptuur bij de ingang was het gebouw rijk voorzien van kunst. Op elke bouwlaag was in het trappenhuis een kunstwerk aangebracht. Twaalf kunstwerken van twaalf verschillende kunstenaars uit de twaalf Europese landen, waar Unilever actief was. Voor prof.dr. P. Kuin, lid van de raad van bestuur, was beeldende kunst een stokpaardje: “Het hoort tot onze stijl ons hoofdkwartier -zonder overdaad- zo fraai mogelijk te doen zijn.” Medewerkende kunstenaars waren: Francesco Messina (Italië), Bode Willumsen (Denemarken), Javier Clavo (Spanje), Olle Gill (Zweden), Carlos Botelho (Portugal), Rolf Nesch (West-Duitsland), Knut von Troil (Finland), Jean Lurçat (Frankrijk), Wally Elenbaas (Nederland), Rudolf Eisenmenger (Oostenrijk) en Olivier Strebelle (België). De kunst varieerde van een Frans wandtapijt, een reliëf in keramiek uit Denemarken tot een Fins interieur als zitje. Op de negende verdieping maakte Rotterdammer Wally Elenbaas (1912-2008) een mozaïek, die nog steeds aanwezig is. Op de begane grond maakte een monumentale Zwitserse klok het dozijn compleet. Rotterdammer Willem Verbon maakte het beeld Man en paard voor de hal op de eerste verdieping.

De voortdurende groei van het aantal werknemers van Unilever stopte niet. Eind jaren zestig werden 300 werknemers in verband met ‘een nijpend ruimtegebrek in het hoofdgebouw in Rotterdam’ overgeplaatst naar nieuwbouw in Schiedam. Ook was er kantoorruimte in het Overbeekhuis in gebruik. Als kantine fungeerde al vanaf 1961 het Westerpaviljoen op de Mathenesserlaan.

In 1992 verhuisde Unilever naar een nieuw hoofdkantoor op het Weena, nu omdat men met veel minder ruimte toekon. Veel kunstwerken werden meegenomen, zo ook de plastiek van Couzijn. De oude gebouwen van Unilever worden sindsdien gebruikt door de Hogeschool Rotterdam. De gebouwen zijn door Jeanne Dekkers van EGM Architecten verbouwd. Aan de achterzijde van het gebouw, op het binnenplein tussen het oude en nieuwe gebouw, realiseerde EGM een laagbouw met het restaurant en een mediatheek. Aan de entreezijde kwam een lage uitbouw.