Two Turning Vertical Rectangles

In 1964 werd de Amerikaanse kunstenaar George Rickey (1907-2002) door de gemeente uitgenodigd om een voorstel te maken voor een groot kunstwerk in de Hofpleinvijver. George Rickey was één van de pioniers van de kinetische kunst, waarin beweging een centrale rol speelt. In tegenstelling tot veel kinetische kunstenaars, zoals Jean Tinguely, werkte hij niet met motoren, maar met de wind. Rickey was geïnspireerd door de mobiles van Alexander Calder en het werk van de Russische constructivisten. De strandbeesten van Theo Jansen zijn een hedendaagse variant van kinetische kunst.

Het kunstwerk op het Hofplein zou een ongeveer 30 à 40 meter hoog betonnen staketsel worden, waar het water langs naar beneden stroomde. Er waren een achttal roterende rechthoekige bladen op aangebracht; de twee hoogste bladen vormden een soort bekroning. Rickey was in beeld gekomen via de Schiedamse kunstverzamelaar Piet Sanders (1912-2012), een bewonderaar en vriend van Rickey. Sanders maakte deel uit van de Commissie Stadsverfraaiing. In 1968 maakte Rickey een grote maquette van ongeveer vijf meter hoog. Pas toen bleek dat een dergelijke zware betonconstructie niet mogelijk was op het Hofplein zonder enorm kostbare versterkingen van de fundering. Ook zou een bewegend groot kunstwerk op dit plein de verkeersdeelnemers te veel afleiden. Het oog viel op de bekroning van de fontein, twee rechthoekige vlakken die in allerlei standen 360 graden konden roteren. Zou dat niet iets voor Rotterdam zijn?

Het beeld met die twee rechthoekige vlakken werd uitgevoerd voor een grote expositie van George Rickey in Museum Boijmans-Van Beuningen in de zomer van 1969. Rickey noemde het Two Rectangles Vertical Gyratory, maar in Rotterdam wordt altijd Two Turning Vertical Rectangles gebruikt. In de volksmond heet het ook wel de ‘matrassen van Rickey’. Het stond buiten opgesteld, zodat het effect van meebewegen in de wind kon worden ervaren. Het was één van de eerste op ware grootte uitgevoerde werken van Rickey.

De winkeliersvereniging van het Binnenwegplein had inmiddels het plan opgevat de stad een kunstwerk aan te bieden op het vernieuwde Binnenwegplein. DIt plein was in 1970 ontstaan door het opheffen van het deel van de Oude Binnenweg tussen Karel Doormanstraat en Coolsingel. Met de eveneens rond die tijd doorgetrokken Lijnbaan ontstond zo een groot voetgangersgebied in het centrum. Op het nieuwe plein kwamen kiosken, zitjes, bomen, bloembakken en dus het kunstwerk.

Op 7 mei 1971 werd het kunstwerk onthuld. Het had 250.000 gulden (ca. 115.000 euro) gekost, waarvan 100.000 gulden was gedoneerd door de winkeliers. In het bedrag was het honorarium voor de voorstudies van het Hofplein opgenomen. Het beeld paste goed in de veranderende binnenstad, waar vanaf de manifestatie C70 de ongezelligheid werd bestreden met terrasjes, paviljoens en kunstwerken. Langzaam maar zeker raakte het winkelend publiek gewend aan het bijzondere object, zoals ook andere moderne kunstwerken als de beelden van Zadkine en Gabo werden omarmd. Niet iedereen was trouwens enthousiast. De Rotterdamse beeldhouwster Loekie Metz vond dat er veel te veel geld werd uitgegeven aan ‘een stok met twee planken erop’. Pas in 1979 werd het kunstwerk op een nadrukkelijke manier in het gebied ingepast. Er werd een vijver aangelegd met zitmuurtjes eromheen.

Rickey maakte nog een aantal vergelijkbare werken, die meestal in beeldentuinen of musea zijn te vinden. In Gelsenkirchen (1970), Zürich (1970), Berlijn (1970) en Cincinnati (1979) zijn deze ook in de openbare ruimte opgesteld. In 1986 kreeg Rickey opnieuw een opdracht in Rotterdam. Voor de door Wim Quist ontworpen Schouwburg kwam boven de ingang Three Columns. Drie door de wind steeds veranderende, kronkelende verticale elementen.

In 2012 moest het kunstwerk tijdelijk verdwijnen wegens 'hoofdstootgevaar'. Door verhoging van de nieuwe bestrating hingen de platen nu nog slechts 2.11 meter boven het plein. Ook was de windval op het plein door nieuwe hoogbouw veranderd, waardoor het kinetische werk niet veilig meer functioneerde. De oplossing was het verhogen van de paal en het verzwaren van de bladen. Vanaf april 2015 was het werk korte tijd weer te bewonderen, maar eind november raakten de vleugels door een vrachtwagen ernstig beschadigd.

De bladen werden weer hersteld en ter beveiliging werden op het plein paaltjes geplaatst, zodat er geen vrachtwagens meer tegenaan kunnen rijden. Vanwege alle sloop- en bouwactiviteiten in de buurt kon het kunstwerk pas in september 2020 weer worden herplaatst. Hoofd van het Centrum Beeldende Kunst in de Openbare Ruimte Siebe Thissen was niet de enige die het kunstwerk miste: “Ik wil niet zeggen dat de telefoon bij ons roodgloeiend stond, maar er was echt een constante stroom van mailtjes en belletjes van mensen die wilden weten waar Rickey bleef.” Verplaatsing van het kunstwerk vond Thissen geen goed idee: “…nee, het Binnenwegplein is dé plek. Dat grauwe grijs met zilver, dat waaien, zeker als het stormt, het is de dynamiek van de stad, van dit typisch Rotterdamse stadsplein.

Extra: Op de website van BKOR is kunstwerk en informatie over de kunstenaar natuurlijk ook opgenomen.

In 2014 onderzocht kunstenaarsduo Bik Van der Pol de geschiedenis van dit werk als onderdeel van de Rotterdam Cultural Histories georganiseerd door Melly (vm. Witte de With) en TENT. Lees hier het onderzoek.

Op de mooi geïllustreerde website van de George Rickey Foundation is een volledig overzicht van zijn werk en leven te vinden.