- Artikelen
Stationspostkantoor
Voormalig stationspostkantoor in Rotterdam van de gebroeders Kraaijvanger is nu rijksmonument. Het gebouw is in gebruik als bedrijfsverzamelgebouw en heeft de naam Central Post gekregen.

Het stationspostkantoor in 1959.
Herbert Behrens, Nationaal Archief, 27 mei 1959
Volgende week wordt begonnen aan het graven van de bouwput waaruit het kolossale nieuwe Stationspostkantoor zal verrijzen. Dit bouwwerk komt nabij het oude DP-station. Het wordt 52 meter hoog. Dat is 18 meter hoger dan het Groothandelsgebouw. De lengteafmeting, die 105 meter bedraagt, geeft aan dit stationspostkantoor een bijna schrikwekkend massaal voorkomen. De diepte zal 36 m worden. In het postkantoor, waarvan men hoopt dat het eind 1958 klaar zal zijn, wordt alle briefpost en pakketpost ondergebracht. Het zal eerder een postfabriek worden dan een postkantoor; aan- en afvoer zullen zo volledig mogelijk gemechaniseerd worden.
Het Vrije Volk 20-01-1955

Het in aanbouw zijnde Stationspostkantoor in oktober 1957.
Herbert Behrens, Het Nationaal Archief, 17 oktober 1957
Postsortering
Het stationspostkantoor is geheel voor de mechanische sortering van de post ontworpen; eigenlijk is het gebouw een soort decoratieve huls rond de postsorteermachines. Rijksgebouwendienst en PTT hadden al een soort basisvorm voor het programma van eisen ontwikkeld. Maar de architecten, de gebroeders Kraaijvanger, hebben die functionele opbouw met verve tot een voor de wederopbouw karakteristiek robuust gebouw vormgegeven. Een betonconstructie ingevuld met baksteen, kunststeen en glas.
De PTT was al voor de Tweede Wereldoorlog bezig met de ontwikkeling van gebouwen voor de mechanische behandeling van poststukken. Rijksbouwmeester Bremer realiseerde het eerste moderne stationspostkantoor in Den Haag (1939-1949). Plannen voor het Rotterdamse stationspostkantoor liepen vertraging op door de oorlog. Een ontwerp van rijksarchitect J. Crouwel jr. uit 1941 was te weinig toegesneden op die moderne postsortering en mede daarom gesneuveld. Door de grote hoeveelheid werk bij de Wederopbouw werd de opdracht in 1954 aan een particulier architectenbureau, Kraaijvanger, gegeven. Op 4 juni 1955 werd de eerste paal geslagen. In september 1959 werd het gebouw in gebruik genomen.

Het stationspostkantoor en de Delfsestraat in 1958.
Ary Groeneveld/Stadsarchief Rotterdam 4121_1887
Slechts één kolom
Het gebouw bestaat uit zeven lagen met 7 meter hoge werkzalen voor de postmechaniseringsapparatuur. Aan de kopse kanten bevinden zich lagere kantoorverdiepingen van 3,50 meter. In de werkzalen is naar een minimaal aantal kolommen gestreefd. De breedte van 36 meter wordt in beton overspannen met slechts één kolom in het midden. De bovenste laag, bestemd voor de grootste postverwerkingsapparatuur, is 9,50 meter hoog en zelfs kolomloos.
De breedte van 36 meter wordt in beton overspannen met slechts één kolom in het midden.

Kerstdrukte bij het Stationspostkantoor in 1965.
Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam
Glijbanen en stortkokers
Op een eigen perron aan het Centraal Station kwam de post aan. Via een tunnel was het complex met de overige perrons verbonden. Aan de voorzijde van het gebouw was onder een zeven meter brede luifel een laadperron voor postauto's. De post werd eerst naar de bovenste verdieping getransporteerd. Via een ingenieus systeem van glijbanen en stortkokers werden de poststukken van boven naar beneden gesorteerd.
De post werd eerst naar de bovenste verdieping getransporteerd.
In de oostelijke kantoorvleugel bevonden zich kantines op de tweede, achtste en twaalfde verdieping. Op de negende verdieping bevond zich de medische dienst. In de westelijke kantoorvleugel bevonden zich de kamers van de afdelingschefs en enkele vergaderzalen.

De voorzijde van het stationspostkantoor met de gevelmozaïek van Louis van Roode.
Stadsarchief Rotterdam 4273_L-4154
Gevel
In de gevel komt de opbouw van het gebouw tot uiting. De dubbelhoge werkzalen hadden een horizontaal kijkraam met teakhouten kozijnen tot 2,10 meter hoogte als schaalbepalend element. Een tuimelraam was te openen. Daarboven was een dubbele metalen pui met horizontale ramen geplaatst. Door toepassing van doorzichtig en ondoorzichtig glas ontstond een permanente zonwering. Aan de uitstekende vloerrichels zaten rails waaraan aluminium ladders hingen voor het reinigen van de ramen. In de gevels waren verder verschillende kleuren baksteen toegepast: geel, grijs en blauw.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2018
Van Roode heeft zelf de ramen (22 stuks) met goedvinden van de architecten geprojecteerd. Het zijn 22 elementen geworden, die de architectuur enerzijds onderstrepen, anderzijds verlevendigen, die kort gezegd deel hebben aan het wezen van het gebouw. Het is een goed voorbeeld van hoe de architect en de voor de architectuur gevoelige kunstenaar kunnen samenwerken. Het trappenhuis achter deze wand heeft door de gekantelde vorm van de raamelementen en de prachtige kleur van het glas-in-beton iets sacraals gekregen. Er is kleur en beweging in deze wand gekomen.
Frans Duister in De Tijd De Maasbode 23 mei 1959

De afbouw van het Sationspostkantoor in september 1958 met de duidelijk zichtbare en uitstulpende glas-in-betonramen van Louis van Roode.
Herbert Behrens, Het Nationaal Archief

Het kunstwerk van Kees Timmer, verbeeldend een Phoenix die uit zijn eigen as verrijst is een tijdje weg geweest maar pronkt nu weer voor de ingang.
Lex de Herder, Stadsarchief Rotterdam, 1988
Kunstwerken
De buitenwand van het trappenhuis aan de zuidwestzijde is voorzien van een groot monumentaal glas-in-beton kunstwerk van Louis van Roode (1914-1964). Onderdeel van dit gigantische kleurige patroon zijn een reeks uitstulpende glas-in-beton-vensters, elk met een eigen vorm en voorstelling. Het bezorgde het gebouw in 1960 de bijnaam ‘Post Kathedraal’. In het gebouw waren vele kunstwerken te vinden van bekende Rotterdamse kunstenaars als Dolf Henkes, Wally Elenbaas, Kees Timmer, Bob Zijlmans, Henk de Vos en Gust Romijn.

Kunstwerk Bob Zijlmans met zakkendragende mannen.
Van Galen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Kunstwerk van postbezorger door vermoedelijk Wally Elenbaas.
WeeJeeVee, Wikipedia Commons, 2019

Eén van de glas-in-beton-ramen van Louis van Roode vanuit de trappenhal in Central Post.
Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2018
Anno nu
Met de verplaatsing van de postsortering naar de rand van de stad in 1992 in een Expeditieknooppunt (EKP) kwam het stationspostkantoor leeg te staan. Diverse eigenaren en architecten probeerden een nieuwe bestemming voor het Wederopbouwmonument te vinden. Uiteindelijk kwam projectontwikkelaar LSI in samenwerking met Claus en Kaan architecten tot een voor zowel monumentenzorg als gemeente bevredigende oplossing, die ook commercieel haalbaar was. Als Central Post kreeg het postkantoor een nieuw leven als bedrijfsverzamelgebouw met onder andere de redactie van het AD als huurder. In de hoge verdiepingen werden extra vloeren gehangen, iets wat mogelijk was door de solide betonconstructie. Helaas kon niets van de karakteristieke postsorteerapparatuur behouden blijven. Sinds januari 2019 is het Stationspostkantoor zelfs Rijksmonument.
- Architect
- E.H.A. & H.M.J.H. Kraaijvanger
- Kunstenaar
- A.M. van Roode, C. Timmer
- Periode
- 1955-1959
- Locatie
- Delftseplein 31, Rotterdam, Netherlands
- Onderwerpen
- Gebouwen Rijksmonumenten
- Buurten
- Central District
- Gebouwen
- Bedrijfsgebouwen
- Objecten
- Delftseplein 031