Stadhuisplein

Het Stadhuisplein is een begrip in Rotterdam. Positief of negatief beoordeeld, maar het is nauwelijks voorstelbaar dat het pas na de oorlog tijdens de wederopbouw is ontstaan. In het eerste wederopbouwplan van Witteveen was er nog helemaal geen sprake van een plein in de nabijheid van het stadhuis; de vooroorlogse Coolsingel zou worden gereconstrueerd en het Hofplein zou terugkeren als centraal uitgaansplein. Van Traa introduceerde in het Basisplan van 1946 een wigvormig pleintje tegenover het stadhuis. Hierdoor zou dit gebouw wat meer ruimte en waardigheid krijgen. Het Raadhuispleintje zou via een voetgangersstraatje worden verbonden met het Theaterplein tussen schouwburg en concertgebouw. Als vervolgens de ideeën voor het winkelgebied uitkristalliseren in de Lijnbaan, krijgt het Stadhuisplein zijn uiteindelijke vorm en plek. Het wordt een onderdeel van het voetgangersgebied van de Lijnbaan. De gebouwen in de buurt van het stadhuis moeten in hoogte beperkt blijven. En het nieuwe Stadhuisplein en de Coolsingel moeten de functie van het Hofplein als uitgaansgebied overnemen, met cafés, restaurants en terrassen. Het Hofplein wordt gedegradeerd tot verkeersrotonde.

De bebouwing rond het Stadhuisplein wordt door stedenbouwkundige randvoorwaarden bepaald: de gebouwen lopen op in hoogte richting de Coolsingel. Mede door het niveauverschil tussen Lijnbaan en Coolsingel en het wijkende perspectief krijgt het stadhuis zijn prominente plaats in de stad.

De gebouwen die het Stadhuisplein omringen zijn naar de huidige maatstaven uiterst sober. De twee vooruitspringende gebouwen tegenover het stadhuis hebben nog wel een bijzondere, door de stedenbouwkundige eisen gedicteerde hoofdvorm, maar zijn in de architectonische uitwerking tamelijk non-descript. Beide gebouwen werden wel verlevendigd met een bijzonder kunstwerk: het mozaïek van Louis van Roode op het Holbeinhuis en een goudkleurig aluminium gevelornament bestaande uit de letters S en B van Jan Engelchor (1920-1976) op de Slavenburg’s Bank. Het Holbeinhuis van de Kraaijvangers was eind 1954 klaar, Slavenburg’s Bank pas in februari 1958.

De twee langgerekte gebouwen aan weerszijden van het plein zijn uiterst sober en doelmatig. Ze werden bij oplevering overigens wel gewaardeerd. Het gebouw Hermes van architect W.J. Fiolet (1917-1978) aan de zuidkant was in juli 1955 klaar. Het bevat tien winkels op de begane grond en daarboven vier lagen kantoorruimte. Enkele winkels kwamen over van de noodwinkels van de postkantoorgalerij. De gevel van de winkels bestond voornamelijk uit glas in kozijnen van goudkleurig aluminium. De kantoorgevel is een rasterwerk van betonelementen, ingevuld met stalen kozijnen en lichtrode kunststenen borstweringspanelen. De bovenste twee bouwlagen worden van elkaar gescheiden door een brede betonnen band. Op één plek, geheel links op de eerste verdieping, wordt het gevelbeeld onderbroken door een brede erker met forse betonnen omlijsting. De redacteur van Het Vrije Volk spreekt van een ‘mooie langgerekte gevel’. Bovendien speelt het gebouw ‘een grote rol in de symphonie van de wederopbouw, die hier op en rondom het Stadhuisplein weerklonk.’

De redacteur van Het Vrije Volk spreekt van een ‘mooie langgerekte gevel’.

De zuidwand belooft bovendien zeer attractief te worden. Hier komen, van de Coolsingel af gerekend: Het gebouw van Van Slavenburgs Bank, met op de begane grond het café De la Paix. Daarnaast het nieuwe front van de Luxor-bioscoop. Vervolgens een viertal bars en een café, die te zamen overbouwd worden door een uitbreiding-naar-achteren van hotel Central. De nieuwe Corso-bioscoop sluit hier weer op aan en het plein wordt aan deze zijde afgerond door Rutecks lunchroom. Zo liggen daar dus in de toekomst op het zuiden, in het milde zonlicht, een reeks van uitgaansgelegenheden, die prachtige mogelijkheden hebben voor gezellige terrasjes.

Het Vrije Volk 13 april 1954

De overzijde van het Stadhuisplein kon pas worden bebouwd toen de restanten van de garage van Ben Maltha naast het Luxor Theater werden gesloopt. Aanvankelijk waren er plannen voor een uitbreiding van hotel Centraal, maar dat project kwam niet van de grond. Aan deze zijde van het plein is sprake van twee gebouwen. Naast het in 1955 geopende café restaurant Ruteck’s kwam eerst een smal pand met de ingang van bioscoop Corso met erboven kantoorruimte. Ernaast kwam een langgerekt kantoorgebouw naar ontwerp van Van den Broek en Bakema, de architecten van de Lijnbaan. Het gebouw is betrekkelijk ondiep vanwege de aanwezigheid van het oude Luxor Theater. Op een dubbelhoge onderbouw met cafés en terrassen zijn vijf kantoorlagen gerealiseerd. De gevel wordt gedomineerd door een gezandstraald betonnen scherm, dat voor de draagconstructie is geplaatst en bestemd was voor de zonwering. Het skelet heeft een invulling met aluminium puien en kozijnen en borstweringen in blauw mozaïek.

Het gebouw was in 1961 klaar. Op de begane grond kwamen het VVV-kantoor en wijnhandel Gall & Gall en een aantal cafés met terrassen: bierhal het Fust en bodega Il Barrelito. Met Ruteck’s en Café de la Paix onderin Slavenburg’s Bank en de café-restaurants in het Holbeinhuis was het nieuwe uitgaanscentrum compleet. Op 28 mei 1962 brandde het gloednieuwe café ’t Fust volledig uit. Negen dagen later opende het café alweer provisorisch.

Het monumentale ontwerp laat een rechtstreeks uit het plaveisel omhoogschietende kolom zien, een door vlammen omringde zuil, waaraan vier ruiters-te-paard ontspringen, de ruiters uit hoofdstuk 6 van Johannes' Openbaringen. Voorop gaat het rode paard van de oorlog, gevolgd door het zwarte van de honger en het vale van de dood. De berijders houden respectievelijk, een zwaard, een weegschaal en een zicht in de hand. Hoog boven hen uit steigert het witte paard, dat de overwinning van het recht verbeeldt; zijn ruiter hanteert een boog.

Algemeen Handelsblad 12 januari 1951

In 1951 wordt het nieuwe Stadhuisplein aangewezen als locatie van het Rotterdamse oorlogsmonument. In 1948 is er een prijsvraag geweest voor een dergelijk monument aan de Parkkade. Er was honderdduizend gulden ingezameld bij de Rotterdamse burgers, maar de schetsontwerpen konden niet bekoren. En er was twijfel over de locatie, omdat Rotterdam ook het Nationaal Koopvaardijmonument kreeg toegewezen, dat logischerwijs langs de rivier zou komen. Het door particulieren gefinancierde beeld van Zadkine was aanleiding een bescheidener opdracht te formuleren. In 1951 wordt een nieuw ontwerp van Han Richters (1915-2000) gepresenteerd; niet voortkomend uit een prijsvraag, maar vervaardigd in opdracht van het Rotterdams Comité Oprichting Gedenkteken. Het is een elf meter hoge bronzen beeldengroep met een nogal apocalyptische voorstelling van ruiters te paard. Het werk oogst veel waardering, maar blijkt veel te duur. Richters, een zoon van schilder Marius Richters, is dan zo teleurgesteld dat hij stopt als kunstenaar.

Dan benadert het comité, inmiddels Stichting Herrijzend Nederland geheten, in 1954 Mari Andriessen (1897-1979). Deze ervaren beeldhouwer heeft veel indruk gemaakt met zijn beeld De Dokwerker in Amsterdam. Het lukt wel dit monument te financieren. Op 19 december 1956 start de aanleg van de sokkel en op 4 mei 1957 wordt het Monument voor alle gevallenen 1940-1945 door prinses Wilhelmina onthuld. Het bestaat uit vier figuren: een vrouw, twee mannen en een kind. De vrouw kijkt terug naar het verleden (het stadhuis), de man met de spade kijkt naar de toekomst en de tweede man vormt een schakel tussen verleden en toekomst. Het kind heeft de toekomst.

In de sokkel van het beeld staat een gedicht van Clara Eggink:

Het werk des daags vraagt om een gave mens - men moet een ramp om zijn herstel vergeten. Zoals de zwerm der meeuwen op Uw havens, onafwendbaar keert de levensdrift. Toch stoelt Uw welvaart tevens 't ontijdig graf van die nu van geen opbouw weten. Gedenk deze onherstelbaarheid - dan zal uw nageslacht zijn brood in vrijheid eten.

Ondanks of misschien wel dankzij de weinig prominente architectonische expressie heeft het Stadhuisplein de diverse fasen in de opkomst, neergang en wederopstanding van het centrum overleefd. De kwaliteitshoreca verdween al gauw en rond de eeuwwisseling was de plek al een bekend en berucht uitgaanscentrum voor jongeren. ’t Fust zit er nog als vanouds en dit, bij Feyenoordsupporters populaire, café kreeg gezelschap van zaken als Coconuts, de Baja Beachclub en de Skihut. Het winkelbestand ging mee met de teloorgang van de Lijnbaan. De kantoren erboven leden een zieltogend bestaan. Slavenburg’s Bank en het aangrenzende winkel- en kantoorgebouw aan de Coolsingel werden in 2012 tot aan de constructie gestript en getransformeerd tot Cool63 met winkels, kantoren en woningen. Het kunstwerk bleef gespaard. Gebouw Hermes werd na jarenlange leegstand gerenoveerd en voorzien van een nieuwe tweelaagse dakopbouw. De bestemming werd gewijzigd in studentenwoningen op de kantoorlagen en horeca op de begane grond. De horecagelegenheden kregen aan de achterzijde, de expeditiehof, een terras. Gunstig georiënteerd op het zuiden. Door de komst van de studentenhuisvesting staat de status van de vaak overlast gevende strook kroegen en terrassen ter discussie. Studenten die klagen over kroeglawaai, wie had dat verwacht?