ss Rotterdam

In de meidagen van 1940 ging de Statendam, het in 1929 gebouwde vlaggenschip van de Holland Amerika Lijn, in de haven van Rotterdam verloren. Na de bevrijding ging er nog flink wat tijd overheen voor er aan vervanging kon worden gedacht. Eerst moesten de kades, loodsen en gebouwen aan de Wilhelminapier worden hersteld. En er was weinig geld en materiaal beschikbaar. Binnen het kader van de bestaande wettelijke regelingen voor het herstel van de oorlogsschade werd een financieringsplan ontworpen. Van de bouwprijs van honderd miljoen gulden (circa 45 miljoen euro) kon de rederij uit eigen middelen vijftig miljoen ter beschikking stellen, de Wet op de Materiële Oorlogsschaden leverde een krediet van twintig miljoen en de Herstelbank verstrekte een aanvullend krediet van dertig miljoen.

Eind 1955 kreeg de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM) opdracht voor de bouw, die ongeveer vier jaar zou duren. De helling waarop het schip zou worden gebouwd moest eerst belangrijk worden uitgebreid, maar op 14 december 1956 kon de kiel worden gelegd voor de nieuwe ‘Koningin van de zee.’

Met een budget van uiteindelijk 126 miljoen gulden (circa 57 miljoen euro) werd onder het motto 'Het schip van morgen, reeds vandaag' gestart met het ontwerp. De HAL voorzag al dat het vliegtuig de rol van de schepen zou overnemen in de nabije toekomst. Behalve als trans-Atlantisch lijnschip zou de Rotterdam dan ook vooral als cruiseschip worden gebruikt. Daartoe werd het traditionele onderscheid tussen de eerste klasse en de toeristenklasse anders opgelost dan gebruikelijk. De verschillende passagiers zijn niet over verschillende dekken verdeeld, maar werden horizontaal gescheiden door een dubbel trappenhuis centraal in het schip. De passagiers konden elkaar hier ongemerkt passeren.

Het was het vijfde passagiersschip van de HAL met de naam Rotterdam. Het eerste schip stamt uit 1872. Het vierde schip met de naam Rotterdam werd in 1940 gesloopt. In 1998 is er overigens een zesde schip met de naam Rotterdam in gebruik genomen.

Het technisch ontwerp werd gemaakt door de scheepsbouwkundig ingenieurs van de RDM onder leiding van H.W. Stapel. De supervisie over het interieur lag bij C.J. Engelen, hoofdinterieurarchitect van de HAL. Het schip werd iets groter dan de Nieuw Amsterdam (37.000 bruto register ton ten opzichte van 36.667) en iets sneller (22,5 mijl per uur ten opzichte van 22). In plaats van 1200 was er plek voor 1300 passagiers. Een achttal architecten werd ingeschakeld voor het interieurontwerp. De architecten waren vrij in de materiaalkeuze en mochten zelf kunstenaars uitzoeken voor de decoraties. Door deze opzet is een grote variëteit aan ruimtes gecreëerd.

Op 13 september 1958 werd het schip door koningin Juliana gedoopt ten overstaan van 30.000 genodigden. En op 11 juli 1959 begon de Rotterdam onder veel belangstelling aan een eerste proefvaart. Op 3 september 1959 koos het schip de zee voor de eerste overtocht naar Amerika met aan boord als eregasten kroonprinses Beatrix (in een citroengeel deuxpieces) en minister Luns. Van 11 tot 22 september lag de Rotterdam in de haven van New York. Er was een feestelijk, cultureel programma aan boord met film- en toneelvoorstellingen en een concert van het Rotterdams Philharmonisch Orkest.

In totaal waren er 443 toeristenklasse en 121 eerste klasse hutten en bovendien nog 12 extra luxe hutten. De eetzaal voor de eerste klasse was 400 vierkante meter groot en had 296 zitplaatsen; de eetzaal van de toeristenklasse was ruim 700 vierkante meter groot en bood plaats aan 562 personen.

De Amsterdamse architect Han van Tienhoven ontwierp het centrale trappenhuis; de zes glazen scheidingswanden waren van Willem Akkermans. Het trappenhuis was zo ontworpen, dat passagiers van de eerste klasse en de toeristenklasse elkaar niet konden tegenkomen. Van Tienhoven ontwierp verder de Ambassador Room, de eetzalen en de passagiershutten. Hij was van mening dat de hutten niet te gezellig moesten zijn, zodat de passagiers de restaurants en bars zouden prefereren.

Bovenin het schip liggen de Sky Room en de Sun Room met uitzicht over het Sports Deck. Net als de grote feestzaal Ritz Carlton ontworpen door Joost Schuil. Deze zaal is twee dekken hoog en voorzien van exotische schilderingen en decoratieve motieven ontleend aan de zee. De bekende Rotterdamse interieurarchitect Carel Wirtz, die vooral bioscopen en theaters ontwierp (o.a. oude Luxor en Calypso), was verantwoordelijk voor de Rookzaal, de Cardroom en de Tropic Bar, voorzien van decoraties van de Rotterdamse kunstenaar Wally Elenbaas

Andere kleinere ruimtes als Café de la Paix van Jan van Bommel, de Clubroom van Jac Semey en de Ocean Bar van H.P. Mutters waren bestemd voor de toeristenklasse. Het auditorium met een hoogte van twee dekken is een ontwerp van de Rotterdamse architect Cornelis Elffers. Het was bestemd voor alle passagiers, maar het balkon was alleen toegankelijk voor de eerste klasse passagiers.

Architect van Tienhoven was van mening dat de hutten niet te gezellig moesten zijn, zodat de passagiers de restaurants en bars zouden prefereren.

Onderin het schip lag het zwembad, ontworpen door de bekende Rotterdamse architect Hugh Maaskant. De uiterst moderne ruimte was vrijwel geheel betegeld. Het zwembassin was 5,5 bij 8,5 meter en 2 meter diep. Op de bodem was een mozaïek met gestileerde vissen van de Rotterdamse kunstenaar Wim van de Weerd. Op het promenadedek was ook een buitenbad.

Begin jaren zestig liep de trans-Atlantische scheepvaart terug door de opkomst van het vliegverkeer. Al vanaf 1960 werd de Rotterdam ingezet als cruiseschip. Er werd toen een tocht langs vier continenten gemaakt. In 1971 werd de overtocht naar New York voor het laatst gemaakt en werd de Rotterdam definitief ingezet als cruiseschip. Vanaf 1997 was het schip onder de naam Rembrandt in gebruik bij Premier Cruises; op 26 oktober 1998 keerde het schip zelfs even terug aan de Wilhelminakade in Rotterdam. Na het faillissement van Premier Cruises in 2000 werd het schip afgemeerd in Freeport op de Bahama’s en ontstonden er plannen het schip naar Rotterdam terug te halen.

In 2008 keerde de ss Rotterdam terug in Rotterdam. Door verschillende verbouwingen was een deel van het oorspronkelijke interieur niet meer aanwezig. Het prachtige schip werd echter weer volledig in oude luister hersteld. Een voordeel van de permanente ligplaats op Katendrecht is dat nu iedereen deze bijzondere attractie kan bezoeken. Bezoekers kunnen er eten, drinken en slapen in stijl of via een rondleiding een kijkje achter de schermen nemen. Verder zijn er faciliteiten voor congressen en muziekevenementen.

De kostbare verbouwing werd gefinancierd door woningcorporatie Woonbron. Aanvankelijk was voor de renovatie en asbestsanering 6 miljoen begroot. Uiteindelijk kostte de renovatie 256 miljoen!

Directeur De Monchy stelde tijdens het galadiner op de proefvaart: ‘Dit schip werd geen museum en mocht het ook niet worden, doch wel is het een goed voorbeeld van wat de Nederlandse kunstenaarswereld vermag te presteren.’ Uiteindelijk is de ss Rotterdam nu toch een museum geworden, een museum van wederopbouwkunst!