Schotse Kerk

Aan weerszijden van de Schiedamse Vest staan twee kerken, de Waalse kerk en de Schotse kerk. Ze getuigen enerzijds van het internationale karakter van havenstad Rotterdam en anderzijds van de godsdienstvrijheid van Nederland in de zeventiende eeuw, dat een plek bood aan gevluchte protestanten. De Waalse kerk uit 1925 overleefde het bombardement; de Schotse kerk die iets verderop aan het Vasteland stond, niet. Wel konden enkele antieke boeken, het zilveren doopvont en het zilveren Avondmaalsvaatwerk in veiligheid worden gebracht. Tussen 1951 en 1953 werd een nieuw gebouw in de nabijheid van de oorspronkelijke locatie gebouwd.

De Waalse kerk was in 1627 in Rotterdam gesticht, de Schotse kerk volgde in 1643. Eerst werden de Schotse diensten gehouden in een huis aan de Wijnstraat, daarna in de St.-Sebastiaanskapel aan de Lombardstraat en vanaf 1697 in een eigen kerk aan het Vasteland. Er waren nogal wat Schotten in Nederland: huursoldaten die meevochten tegen Spanjaarden, walvisvaarders, handelslieden en gevluchte protestanten.

Na de oorlog werd enige tijd onderdak gevonden in de hal van de School voor Maatschappelijk Werk aan de Graaf Florisstraat. In 1948 tekende de Rotterdamse architect M.C.A. Meischke een ontwerp voor een nieuwe Schotse kerk. Een bouwcomité tracht een derde van de bouwkosten van 300.000 gulden (ca. 136.000 euro) bijeen te brengen. Uiteindelijk kostte de kerk 460.000 gulden, waarvan de helft uit een herbouwvergoeding van de overheid en de rest uit giften kwam. In 1951 kon de bouw beginnen en op 31 juli werd de eerste paal geslagen.

May the spirit of the Lord continue to dwell in this building, that it may be a blessing to many.

Met deze woorden van douairière A.M. Reuchlin-Elink Schuurman werd de eerste steen gelegd voor de nieuwe Schotse kerk op 12 november 1951. De steen is te zien in de oostgevel. Op 2 september 1952 werd de kerk in gebruik genomen. De inwijding was een plechtige aangelegenheid, gebaseerd op eeuwenoude tradities. Het hoofd van de Kerk van Schotland, gekleed in zwarte toga, klopte op de voordeur en verzocht: Open voor mij de poorten. De deur werd geopend en de kerk werd ingewijd met de woorden: In naam van de Kerk van Schotland aanvaarden wij dit kerkgebouw. De voorzitter van de Generale Synode van de Hervormde Kerk sloot zich erbij aan. Daarna volgde de eerste dienst in het nieuwe gebouw.

Het is een vrij traditioneel kerkgebouw van bescheiden afmetingen, geheel vrijstaand in het plantsoen van de Schiedamse Vest. De kerkzaal is herkenbaar, maar er is geen kerktoren. Wel is er een kleine klokkentoren op het dak. Op de begane grond bevinden zich een vergaderzaal voor 150 personen, een kleinere zaal, een consistoriekamer, een predikantenkamer en een keuken. De kerkzaal op de eerste verdieping biedt plaats aan 300 personen en heeft aan de voorzijde vijf gebrandschilderde ramen. Deze ramen, met afbeeldingen van Christus, Petrus, Johannes, Paulus en Jacobus zijn van de Engelse kerk te Den Haag afkomstig, die ze in 1902 aan de Schotse heeft geschonken. In 1954 is een gedenkplaat onthuld ter nagedachtenis van dr. Johan Irwin Brown, de dominee die van 1886 tot 1934 aan de kerk was verbonden. Verder is er een predikantenwoning en een woning voor de koster.

Het teruggrijpen op conventionele en historische vormen is eigenlijk alleen in het exterieur gebeurd, want het interieur was voor die tijd modern: gestucte wanden, indirecte verlichting en een mahoniehouten preekstoel. Zowel vroeger als nu werd de kerk ook gebruikt voor niet-religieuze bijeenkomsten: toneelvoorstellingen, muziekuitvoeringen en lezingen.

In 1957 baarde de kerk opzien doordat twee hervormde predikanten, dominee Julius en De Bruine, er kerkdiensten gecombineerd met jazzmuziek organiseerden. Aan de dienst werkte een band mee, die bestond uit drum, klarinet, twee trombones en piano, welke laatste door ds. De Bruine werd bespeeld. De beide predikanten bereikten hun doel: de kerkzaal was overvol. Behalve op de 250 beschikbare zitplaatsen zaten er jongelui op het podium, op de trappen en op de open plekjes op de vloer. Buiten op straat stonden hele batterijen fietsen, bromfietsen en scooters. Aldus de Leeuwarder courant van 21 oktober 1957. De kerkenraad achtte jazz niet gepast voor een kerk en de dominees weken uit naar de schouwburg.

In de zomer van 2018 was de kerk overigens een van de locaties van jazzfestival North Sea Around Town…

Mattheus Carel August Meischke (1893-1973), de architect van de Schotse kerk, was net als zijn broer Johan Coenraad (1889-1966) actief in de wederopbouw. De gebroeders Meischke waren zoons van een inspecteur van de Rotterdamse Bouwpolitie. M.C.A. Meischke ontwierp nog enkele andere Rotterdamse kerken: de Vrijgemaakte Gereformeerde Kerk (1953) voor het Technikongebouw, de Mormonenkerk aan de Jacques Perkstraat (1954), de Hervormde Kerk van Hoogvliet (1961) en de Opstandingskerk (1962) aan het Lisplein. Zij waren uitgesproken representanten van de meer traditionele architectuuropvattingen van de Delftse School na de Tweede Wereldoorlog. Zijn broer J.C. Meischke ontwierp de twee ‘Witteveenpandjes’ aan de Pannekoekstraat. Het Gemeentehuis van Spijkenisse uit 1958 van M.C.A. Meischke is een van de meest uitgesproken traditionalistische gebouwen in deze stijl in en nabij Rotterdam.

In 1978 zijn herstelwerkzaamheden uitgevoerd aan het kerkgebouw. In 1993 werd het 350-jarig bestaan van de Schotse kerk gevierd. Net als de meeste kerkgenootschappen heeft de Schotse kerk te maken met verminderd bezoek. Het gebouw wordt ook voor andere activiteiten gebruikt. Zo werd hier op 29 januari 2001 op een vergadering van de Stadspartij de naam veranderd in Stadspartij Leefbaar Rotterdam. Op de tuinmuur van de kerk is in 2014 een groot mozaïek aangebracht naar ontwerp van Wilma van der Meyden. Ongeveer honderd vrijwilligers hebben ongeveer een jaar aan het mozaïek van bijna dertig vierkante meter gewerkt.