• Artikelen

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Al in 1955 ontstonden de eerste plannen voor het Centrum Technisch Onderwijs, een scholencomplex in het Zomerhofkwartier.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Overzicht van het voltooide scholencomplex in 1973.

Ary Groeneveld/Stadsarchief Rotterdam

Maar weinig mensen, wandelend op de Coolsingel, zullen niet geïntrigeerd zijn door dit grote complex, dat een sierlijke afsluiting vormt van Rotterdams belangrijkste boulevard. Het centrum is niet slechts een bijenkorf van technisch onderwijs; het symboliseert ook de centrumfunctie van onze stad omdat het leerlingen trekt uit de wijde omtrek. Er is een nieuw stuk hart bij; Rotterdam is opnieuw méér stad geworden, want behalve onderwijs, dient het centrum sport, spel en cultuur. Daardoor is het in de echte zin van het woord een instrument van het stedelijk leven.

Burgemeester Wim Thomassen in: Dura Trefpunt, 19 mei 1970

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Architect Hugh Maaskant voor het scholencomplex Technikon, mei 1970.

Ary Groeneveld/Stadsarchief Rotterdam

Mastodont

Al in 1955 ontstonden de eerste plannen voor het Centrum Technisch Onderwijs, een scholencomplex in het Zomerhofkwartier. Van het begin af aan was er een gekromd hoofdvolume langs het Hofpleinviaduct bedacht met een apart gebouw voor de gymnastiekzalen. De gebouwen zouden aanvankelijk met elkaar verbonden worden door een luchtbrug. Het concept voor het schoolverzamelgebouw lag in de lijn van de verzamelgebouwen waarmee Rotterdam zo succesvol had geëxperimenteerd in de wederopbouw: bedrijfsverzamelgebouwen en winkelcentra. Ook bij deze combinatie van scholen lagen de voordelen voor de hand. Men kon flexibel gebruik maken van de beschikbare lokalen en faciliteiten delen. Daardoor konden met name de aula en de gymnastieklokalen van hogere kwaliteit worden. Uiteraard was de aangewezen architect voor een dergelijk grootschalig project Hugh Maaskant (1907-1977), die de Industriegebouwen en het Groothandelsgebouw had ontworpen. De Mastodont van Maaskant, zo werd het scholencomplex Technikon aanvankelijk genoemd. De naam Technikon kwam pas kort voor de opening. Niemand wist wat het betekende, maar het klonk goed.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

De plek van de verschillende scholen in het Technikon-complex.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

De hoogbouw langs het Hofpleinviaduct in aanbouw.

Stadsarchief Rotterdam

Lucifersdoosjes

Van der Vlerk nodigde Maaskant in 1955 uit om hem de opdracht te geven. Volgens de anekdote zou Maaskant zeven luciferdoosjes op de gemeentelijke schets hebben gezet en ze vervolgens een halve slag hebben gedraaid, zodat er één aaneengesloten volume ontstond. Door de scholen in één gebouw te vestigen, zou er intern een grote flexibiliteit ontstaan en werden de gezamenlijke ruimtes, zoals de aula en de bibliotheek, beter toegankelijk. Bovendien kon Maaskant hiermee een groter bouwvolume realiseren dat een dominante plaats in het stadsbeeld zou kunnen opeisen. Maaskant probeerde zoveel mogelijk verschillende beroepsscholen in het complex te krijgen, zodat het nog groter kon worden. De theorielokalen kwamen in het gekromde bouwblok, dat uiteindelijk tien lagen hoog werd en zo een echte wand ten opzichte van het Hofpleinviaduct kon vormen. Het bouwdeel is 220 meter lang en 22,5 meter diep en staat op een onderbouw met vaklokalen. En er kwam een tweede bouwdeel langs de Heer Bokelweg, de ontvangsthal werd een aula voor 500 personen en de gymnastiekzalen kwamen in een aparte sporttoren, het Akragon. De verschillende bouwdelen werden onderling verbonden. De school werd gebouwd voor 3000 leerlingen.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Gevelontwerp scholencomplex Technikon.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Vouwblad met een opengewerkte perspectieftekening voor de uitleg van het Technikon-complex.

Mammoet

In januari 1961 ging de gemeenteraad akkoord en op 7 september werd de eerste paal geslagen. Pas op 19 mei 1970 was het werk klaar. Het werk had na de ruwbouw meer dan een jaar stilgelegen vanwege een conflict met de aannemer over de bouwkosten. In plaats van twintig miljoen (ca €9 miljoen) kostte het gebouw uiteindelijk 72 miljoen gulden (ca € 32,5 miljoen).

Het complex bestaat uit een hoofdgebouw, een tussenlid en een gymnastiektoren. Alle drie de gebouwen hebben een betonskelet en een gevelbeplating van betonpanelen met witte mozaïektegels. Een folder vermeldde trots dat er op 20.000 vierkante meter gevel maar liefst 8 miljoen tegels zijn gebruikt.

Tijdens de bouw werd in 1968 de Mammoetwet aangenomen, waarbij grote scholengemeenschappen van vwo, havo en mavo werden gevormd. De mastodont voor het beroepsonderwijs Technikon sloot exact aan op deze ontwikkeling. Schaalvergroting werd in het onderwijs als een zegen gezien. En als een noodzaak, gezien de naoorlogse bevolkingsexplosie.

Geluidsbuffer

In het gekromde hoge bouwdeel liggen de theorielokalen van de verschillende scholen. In de brede onderbouw zijn de praktijklokalen met zware machines ondergebracht. Aan de pleinzijde is een verdiepte rijgoot langs het gebouw gelegd die toegang geeft tot de kelder met rijwielstallingen en een kleine parkeergarage. Elke school heeft een eigen entree met een loopbrug over de rijgoot aan de pleinzijde. Elke school beschikt over een eigen verticaal ontsluitingssysteem, met onder andere een lift waarin een complete klas past. Op een tussenverdieping zijn de kantines, garderobes en kleedlokalen gesitueerd. De hogere lagen bestaan uit theorielokalen van verschillende grootte aan de pleinzijde en een zone met toiletten en trappen aan de spoorzijde. Deze vormen een geluidsbuffer. Inpandige balkons en uitbouwen doorbreken de monotonie van deze wand.

Het bouwdeel langs de heer Bokelweg was aanvankelijk bedoeld als toekomstige uitbreiding, maar werd door de leerlingentoename gelijk gerealiseerd.

Akros betekent letterlijk “hoogste”
Zo in akropolis: hoogste deel van de stad, bovenstad, citadel.
Overdrachtelijk ook “de hoogste graad bereikend”.
Agon kan betekenen “kampplaats”, maar ook overdrachtelijk: “inspanning om iets te bereiken”.
Akragon betekent dus letterlijk: “hoogste kampplaats” en overdrachtelijk: “hoogste inspanning om iets te bereiken”.

Dura Trefpunt, 19 mei 1970

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Vol trots presenteerde aannemer Dura het scholencomplex Technikon in een speciale uitgave van zijn eigen magazine Dura Trefpunt.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

De omvang van scholencomplex Technikon doet de gereformeerde kerk en de Nationale Levensverzekeringsbank verschrompelen.

Akragon

De Heer Bokelweg was verbreed tot een toegangsweg naar het beoogde Rottetracé, een snelweg vanaf de noordkant over de Rotte naar het Noordplein. Deze belangrijke entree tot de metropool, leidend naar het Hofplein en de Coolsingel, werd gemarkeerd door de Akragon-toren. De schaal van Technikon sloot aan bij gebouwen zoals het Schieblok (1960), het Shellgebouw (1960) en het Hilton Hotel (1963), eveneens van Maaskant.

De sporttoren Akragon kwam op de hoek van de Schiekade en Heer Bokelweg, op de plek waar de Nationale Levensverzekeringsbank aanvankelijk wilde uitbreiden. De gymnastiektoren heeft een zwembad op de begane grond, de Gymnaestrada-sporthal met toeschouwersfaciliteiten op de eerste verdieping, daarboven drie lagen met één of twee gymnastiekzalen en een trainingszaal. Tussen de zalen liggen lagere tussenverdiepingen met was- en kleedlokalen. Het gebouw heeft vier vierkante betonnen kernen op de hoeken. 21 meter lange betonnen balken zorgen voor een kolomvrije overspanning. De zalen kragen uit ten opzichte van de tussenverdiepingen, waardoor de karakteristieke hoofdvorm is ontstaan. Door de toepassing van kunstlicht konden de gevels van de zalen vrijwel gesloten worden uitgevoerd.

Op 14 april 1971 werd bij het Akragon een sculptuur van Margot Zanstra (1919-2010) onthuld. Volgens D.J.M. Dura, die het beeld aanbood namens de architect, de aannemers en de leveranciers ‘één van de duurste stukken beton’.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Het Akragon in aanbouw.

Stadsarchief Rotterdam

Hofpleintheater

In 1966 kwam het verzoek van de gemeente om de aula van het gebouw zo te ontwerpen, dat deze ook als apart theater was te gebruiken. De elf meter hoge toneeltoren van het theater is in het hoofdvolume opgenomen. Het uitstekende betonvolume aan het plein wordt gedomineerd door het glas-in-betonreliëf van de bekende Cobra-kunstenaar Karel Appel (1921-2006). Door het aanzienlijke budget voor beeldende kunst uit de percentageregeling te besteden aan één kunstwerk kon een beeldbepalend werk worden gerealiseerd. Het kunstwerk is 24 meter breed en 6,5 meter hoog en contrasteert met zijn wilde vormen en felle kleuren met het strakke gebouw. Het is een voorstelling van kindergezichten met uitpuilende ogen en grote schreeuwmonden, een burleske feeststoet. Het glas is rood, oranje, blauw en groen. Vooral vanuit het interieur is het resultaat indrukwekkend. De fundering van het gebouw was niet berekend op het gewicht van een dergelijk kunstwerk, zodat een lichte betonsoort is toegepast.

Het kunstwerk sluit goed aan bij de uiteindelijke functie van het theater: Jeugdtheater Hofplein. Toen het Hofpleintheater in 1985 vanwege bezuinigingen zou moeten sluiten nam de theatergroep van Louis Lemaire het over.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Het glas- in betonraam van Karel Appel, geïntegreerd in de totale architectuur van de theateraula in het Technikon, 15 mei 1970

Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam

Onderwijsfabriek

Het grootschalige Technikoncomplex was bedacht in de jaren vijftig, maar was pas gereed in 1970, toen de maatschappij en zeker het onderwijs in het teken stond van democratisering en de architectuur tendeerde naar kleinschaligheid. Geëngageerde studenten bouwkunde van de TH Delft onder leiding van Rein Geurtsen en Henk Engel en studenten van de Sociale Academie in Rotterdam onderzochten het gebouw, de onderwijssituatie en interviewden scholieren, onderwijzers en de architect. Zij zagen het gebouw als een afspiegeling van de kapitalistische maatschappij, waarbij de lagere sociale klassen automatisch werden uitgesorteerd in het beroepsonderwijs en er van gelijke kansen in het onderwijs geen sprake was. Verder had Maaskant volgens Geurtsen de esthetiek voorrang gegeven en de leerlingen vergeten. Met als resultaat een onmenselijk gebouw, een kolossale onderwijsfabriek, waarin de leerlingen zich niet thuis voelden. Bovendien was het gebouw alleen geschikt voor achterhaalde onderwijsvormen als traditioneel klassikaal onderwijs en was het theater alleen geschikt voor traditioneel lijsttoneel.

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Het Technikon is nog steeds in gebruik als school. In de aula zit nu Theater Hofplein.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouew Rotterdam, 2019

Anno nu

Het Technikoncomplex functioneert nog steeds als scholencomplex voor beroepsonderwijs van Zadkine en het Grafisch Lyceum. Het gebouw is inmiddels wel gerenoveerd. Het Akragon is verzelfstandigd maar heeft met het fitnesscentrum David Lloyd nog steeds een sportfunctie.

In 2013 werd op het grote voorplein een Waterplein aangelegd naar ontwerp van De Urbanisten. Het functioneert zowel als ontmoetingsruimte en openbaar plein als tijdelijk bassin voor wateropvang bij extreme neerslag.

Het Hofpleintheater is sinds 1985 in gebruik bij het Jeugdtheater Hofplein. In 1999 werd het getroffen door een brand waardoor het theater tot najaar 2000 gesloten was. In 2016 werd het theater ingrijpend gerenoveerd. De grootste verandering is de centrale foyer op de begane grond. Hiermee wordt het theaterleven letterlijk verbonden met het leven op straat

Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon
Scholencomplex Technikon, Hofpleintheater, Gymnastiekgebouw Akragon

Siebe Thissen, directeur van BKOR (Beeldende Kunst in de Openbare Ruimte Rotterdam) schreef een boeiend artikel over Karel Appel in Rotterdam.

Architect
Maaskant Van Dommelen Kroos Senf
Periode
1955-1970
Locatie
Benthemstraat 011; 013 en 025, Benthemstraat 002 t/m 010 en Schiekade 840; 842, Rotterdam, Netherlands
Buurten
Zomerhofkwartier
Gebouwen
School
Objecten
Benthemstraat 011; 013 en 025, Benthemstraat 002 t/m 010 en Schiekade 840; 842