Oogziekenhuis

Het Oogziekenhuis aan de Schiedamse Vest ziet er uit als een Italiaans palazzo. Bij de opening in 1948 bevond zich achter dat historische uiterlijk een hypermodern ziekenhuis. Een Zweedse oogarts kwalificeerde het Oogziekenhuis in die jaren als ‘the nicest and most modern hospital in Europe’. Waar veel verouderde ziekenhuizen worden gesloopt, worden hier anno 2018 achter die traditionalistische façade nog steeds de modernste medische technieken toegepast. Na de grote renovatie die werd afgerond in 2005 en de verbouwingen daarna is dat contrast tussen interieur en exterieur alleen maar groter geworden.

De inspiratiebronnen van de architect, Ad van der Steur (1893-1953) zijn onduidelijk. Maar dat deze architect in allerlei stijlen werkzaam was blijkt uit zijn andere werken: vele middelbare schoolgebouwen in Rotterdam-Zuid in een aan Dudok verwante stijl, het Scandinavisch geïnspireerde museum Boijmans, het klassieke Erasmiaans Gymnasium, de traditionalistische Twentsche Bank en de Art Deco filtergebouwen van de Maastunnel.

Het Oogziekenhuis is ontstaan uit de samenwerking van twee Rotterdamse instellingen: het Oogziekenhuis van de 'Vereniging tot het verlenen van hulp aan minvermogende ooglijders van Zuid-Holland' aan de Nadorststraat uit 1874 en de Inrichting voor Ooglijders van de ‘Vrouwe Maria Cornelia Blankenheimstichting’ aan de Oostmolenwerf uit 1915. Beide gebouwen werden verwoest tijdens het bombardement van mei 1940 en de instellingen besloten te gaan samenwerken in één nieuw Oogziekenhuis. Tijdelijk werd een pand aan de Westersingel 107 betrokken. ‘Nu scheen het ogenblik gekomen ter verwezenlijking van een reeds sluimerend plan, namelijk om de werkzaamheden van de beide op het gebied der oogheelkundige verzorging arbeidende verenigingen te combineren.’ Aldus directeur H.J. Flieringa, tijdelijk directeur van het noodziekenhuis en de latere directeur van het Oogziekenhuis.

Vanaf begin 1941 werd gewerkt aan nieuwbouw door architect Ad van der Steur. Van samenwerking met de nieuw te bouwen vervanging van het Coolsingelziekenhuis werd afgezien, vanwege de onzekerheid over termijn en plek van die nieuwbouw. Juli 1942 werd de eerste paal geslagen en in 1943 was de kelderverdieping klaar. Op last van de bezetter werd de bouw gestaakt. In 1945 werd de bouw hervat en op 15 december 1948 kon het gebouw worden geopend. Er was plek voor honderd patiënten.

Bij de opzet van het gebouw, dat als eerste in deze omgeving werd gebouwd, is rekening gehouden met de toekomstige omringende bebouwing. Het Oogziekenhuis vormde een vooruitgeschoven punt van de nieuw te bouwen stad. Het bouwdeel langs de Schiedamse Vest is hoog om aan te sluiten op de hoge gebouwen naast de oude Bijenkorf en het woongebouw Dennehove van Jan Wils. Het markeert de verkeersweg, terwijl het lagere L-vormige deel aansluit op de toekomstige bebouwing van de Baan. Voor de Waalse kerk kwam een plantsoen, zodat dit gebouw in zijn waarde werd gelaten. Het lagere deel bevatte ziekenzalen aan het plantsoen en kantoorruimtes langs de Baan. De bouwdelen vormen een soort hoefijzervorm en omsluiten een binnenterrein.

Het gebouw heeft een betonskelet, maar dit is vrijwel volledig weggewerkt achter een plastische bakstenen gevel met diverse decoraties. Hiermee sluit het gebouw aan op de mooie oude panden aan de Schiedamse Singel. De gekozen grijsgele baksteen zou aansluiten op de kleuren van de Bijenkorf en Dennehove.

Bij de voorgevel en de ingangspartij zijn de karakteristieke bakstenen balkons, rustend op tongewelven, een belangrijk element in de compositie. Bovenin de voorgevel is baksteen in vlechtwerk toegepast. Een torentje markeert de hoofdentree. Op de toren staat een kunstsmeedwerk van Rotterdammer Carl Gellings (1892-1959). In het lagere deel zijn balkons met decoratieve kruishekken toegepast.

De gevelcompositie is gebaseerd op de functionele organisatie van het ziekenhuis. Aan de zuidzijde zijn de grote ramen van de patiëntenzalen te zien. In het bouwdeel langs de Schiedamse Vest zijn vooral administratieruimtes, directievertrekken en de ruimtes van een inwonende dokter gesitueerd. De operatiekamers op de vierde verdieping hebben slechts smalle hoge ramen en worden verder verlicht door sheddaken. De technische ruimtes op de vijfde verdieping zijn achter een gesloten gevel weggewerkt.

Er is veel aandacht besteed aan geluidsisolatie. De ziekenzalen zijn door spouwmuren gescheiden van elkaar. Ook bij de vloeren zijn extra geluidsisolerende maatregelen genomen. Tegen het geluid van slaande deuren waren rubber aanslagbanden in de stalen kozijnen aangebracht. Er waren ook voorzorgsmaatregelen dat patiënten zich niet konden stoten of beklemd konden raken bij deuren.

Al na twee jaar bleek het Oogziekenhuis te klein. In 1950 ontwierp Van der Steur een uitbreiding van drie lagen aan de noordzijde in dezelfde stijl als het bestaande gebouw. Het is wel wat soberder en minder rijk gedecoreerd. Van der Steur overleed onverwacht in 1953 en zijn opvolger Geert Drexhage (1914-1983) leverde vervolgens een eigen ontwerp in, maar Flieringa eiste dat de plannen van Van der Steur zouden worden uitgewerkt. Tussen december 1954 en december 1956 is het gebouwd.

Het Oogziekenhuis is tussen 2001 en 2005 intern ingrijpend gemoderniseerd. Het exterieur is gerestaureerd, waarbij stukken gevel en betonelementen zijn vervangen. Het oorspronkelijke glas-in-lood dat in de liftschacht/wenteltrapruimte aan de zijkant van het gebouw zat, is verplaatst naar de ramen op de derde verdieping, die uitkijken op het atrium. Het atrium is ligt gebogen en heeft de vorm van een oog, dat je ziet als je van boven naar beneden kijkt. Joost Koldeweij van Duintjer Architecten heeft het interieur zo licht mogelijk gemaakt. Door de binnenplaats te overkappen is centraal in het gebouw een atrium gecreëerd. In samenwerking met interieurontwerpster Marijke van der Wijst zijn kleurvlakken en spreuken op de witte muren aangebracht. Kunsthistoricus Ineke van Ginneke selecteerde kunstwerken die iets te maken hebben met ogen en zien. Er werden kunstrondleidingen gegeven bijvoorbeeld tijdens de Rotterdamse Museumnacht. In 2021 gaf het Oogziekenhuis aan te willen verhuizen en is het pand datzelfde jaar gemeentelijk monument geworden. De plannen om zich te huisvesten op het Erasmusterrein zijn sinds juni 2023 van de baan. Een nieuwe plek is nog niet bekend.