Kralingen - De wederopbouw in detail

In het artikel Kralingen (buurt) is te lezen dat de media en gemeente positief tegen de wederopbouw van Kralingen aankeken. Door het bombardement waren veel kwalitatief slechte woningen verloren gegaan. De wederopbouw bood de kans om moderne architectonische en stedenbouwkundige principes toe te passen. Tijdens de oorlogsjaren studeerden de moderne architecten als Van Tijen en Van den Broek met enkele jongeren (Maaskant, Bakema, Groosman) op de opzet van die nieuwe woonwijken. De eisen die na de oorlog aan bezonning en plattegronden gesteld worden liggen een stuk hoger dan voor de oorlog en vormen de basis voor de woongebouwen in Kralingse wederopbouw. Ook wordt volgens de nieuwe stedenbouwkundige principes besloten weinig bedrijven terug te laten keren in de wijk.

De meeste woningen worden in vierlaagse bouwblokken rond een collectieve binnentuin gerealiseerd. Zadeldaken zijn verplicht, net als het gebruik van baksteen. Iets waar modern georiënteerde architecten als Van Tijen en Van den Broek schoorvoetend mee akkoord gaan. Een belangrijk element in de nieuwe opzet was een centrale groenstrook tussen de Warande en de Lusthofstraat. Haaks daarop kwam een nieuwe hoofdroute tussen de Oudedijk en de Maasboulevard, de Willem Ruyslaan. De meeste nieuwe straten zijn overigens vernoemd naar verzetshelden; behalve Willem Ruys ook Chris Bennekers, Robert Baelde en Marinus van der Stoep.

Aan de noordkant van de groenstrook is een doorgaande wand gecreëerd en sluit de bebouwing aan op de bestaande bebouwing rond de half verwoeste Weteringstraat. In het oostelijk deel kwam bijzondere bebouwing: de bejaardenhuisvesting van het Hofje van Gerrit de Koker en twee schoolgebouwen. Traditionalistisch is het schoolgebouw voor het Adviesbureau voor Autogene Lastechniek van A. Claus aan het Noordeinde (1950-1952).

Aan de zuidkant werd de nieuwbouw tussen de bewaard gebleven bebouwing ingepast. De vooroorlogse groenstrook van de Nieuwe Plantage en een Joodse begraafplaats werden hiervoor opgeofferd. Ook hier werden bij voorkeur woningblokken met binnenhoven gebouwd, maar er zijn ook uitzonderingen. Bijvoorbeeld aan de Beneden Oostzeedijk, waar een apart woongebouw voor alleenstaanden kwam, en aan de groenstrook, waar de hoogbouw van woongebouw ‘De Plantage’ kwam. Ook de combinatie van winkels en woningen in een kamvormig complex aan de Beneden Oostzeedijk wijkt af.

Achter de Slaak is een drietal blokjes in strokenbouw gerealiseerd, met een flauw lessenaarsdak in een betonconstructie. Het zijn portiekflats in drie lagen met twee keer 24 en één keer 30 woningen, ontworpen door R.D. van Andel en S.J. van Embden. De woningen hebben balkons aan de zuidkant en een gemeenschappelijke tuin. Bij twee blokken zijn decoratieve betonpanelen toegepast.

Voor bedrijven en industrieën was geen plaats meer in de nieuwe woonwijken. Kantoren en bedrijfsgebouwen werden geconcentreerd rond het Boerengat en het Buizengat. Aan de Oostzeedijk werd al tijdens de oorlog begonnen met de bouw van het eerste Industriegebouw van Maaskant en Van Tijen. Door een ingrijpende renovatie is van de oorspronkelijke architectuur overigens niets meer over; met stucwerk en kunststof kozijnen is de gevel volledig geruïneerd. Een uitzondering werd gemaakt voor het gebouw van dagblad Het Vrije Volk. Kantoor en drukkerij mochten op dezelfde plek als voor de oorlog terugkeren, toen de krant nog Voorwaarts heette.

In de strook tussen Oostplein, Slaak en Boezemweg was ook plek voor bijzondere bebouwing. Het Oostelijk Zwembad, dat oorspronkelijk net als het Sportfondsenbad op een binnenterrein lag, kreeg in 1952 een nieuwe ingangsvleugel van architect Lockhorst, een fraai staaltje wederopbouwarchitectuur. Het zwembad dateert uit de jaren dertig en is een rijksmonument. Achter het zwembad kwam de katholieke Huishoud- en Industrieschool van de Kraaijvangers (1951-1955). Aan de Boezemweg kwam de gereformeerde Nieuwe Oosterkerk van B. van Heyningen en ir. B. Uyterlinde (1949-1951) en een katholiek schoolgebouw van de architecten Margry en Jacobs (1953-1958).

In het niet-gebombardeerde deel van Kralingen is ook nog de nodige wederopbouwarchitectuur te zien. Al voor de oorlog waren er diverse moderne villa’s gerealiseerd, waaronder het befaamde woonhuis van Van Nelle-directeur Van der Leeuw aan de Kralingse Plaslaan 38. Verderop, Kralingseweg 179, realiseerde architect Jo van den Broek zijn eigen woonhuis Ypenhof, een compromisloos modern huis, inmiddels rijksmonument. Geheel verborgen voor de buitenwereld ligt hierop nr. 185 villa Veder van Hugh Maaskant (1957-1959). Op het terrein van een oude vuilnisbelt kwam een villawijkje met moderne bungalows met als blikvanger op nr. 187 het eigen woonhuis van Herman Haan (1951-1953). Een supermodern huis, met volledig glazen woongedeelte, dat door verbouwingen nogal aangetast is. Ook architect Boks bouwde hier een eigen woonhuis.

Aan de 's-Gravenweg 127 realiseerde Herman Bakker in 1954 zijn eigen woonhuis. Een vreemde eend in de bijt is het woonhuis uit 1941 van de NSB’er Gillet op 's-Gravenweg 145. Het ontwerp van C. Elffers zit vol Germaanse symboliek. Binnenhuisarchitect Wim den Boon ontwierp in 1962 een Corbusiaans woonhuis aan de 's-Gravenwetering 49, gemeentelijk monument.

Woningbouw in het duurdere segment zijn woongebouw Kralingerhoutflat van Herman Bakker (1957-1959) en de woningbouw aan de Louise de Colignylaan van C. Slob (1955-1958). Ook bejaardencentrum de Th.W. Termaatstichting van architect E. van der Ree (Kuiper, Gouwetor, De Ranitz) uit 1961 behoort tot deze categorie.

Nadat diverse locaties (Blijdorp, Oude Westen) zijn afgekeurd komt de hoofdvestiging van de Erasmus Universiteit op Woudestein terecht. Tussen 1963 en 1970 wordt het complex, ontworpen door C. Elffers in samenwerking met A. van der Heyden, C. Hoogeveen & P. van der Laan, gerealiseerd. Met name het brutalistische collegezalengebouw, de gebouwdelen rond de patio en de hoogbouw zijn fraaie staaltjes wederopbouwarchitectuur en inmiddels ook gemeentelijk monument.

De ontwikkeling tot studentenstad krijgt ook gestalte in de bouw van studentenflats en sociëteitsgebouwen. In 1965 werd het complex studentenflats aan het Haringvliet (net buiten de wijk Kralingen) opgeleverd. Aan de Infirmeriestraat staat de sociëteit van Laurentius, gevestigd in een voormalig bedrijfspand voor de Pharmaceutische Groothandel J.H. Rooster van architecten Meischke en Schmidt (1941-1947). Het RSC kreeg in 1969 sociëteit Hermes, ontworpen door Van den Broek en Bakema.

In 1961 wordt als verzoeningsgift van de Duitse Evangelische Kerk aan het door het Duitse bombardement getroffen Rotterdam een oecumenisch centrum aangeboden. Het gebouw, gelegen in het talud van de Maasboulevard, is een ontwerp van architectenbureau Rietveld Van Dillen Van Tricht. Gerrit Rietveld noch Joan van Dillen, die respectievelijk in 1964 en 1966 overlijden, maken de oplevering van het gebouw mee; het is dus grotendeels het werk van Van Tricht. Het gebouw was vanaf 1992 in gebruik als opleidingscentrum voor de Erasmusuniversiteit. Vanaf 2009 is het gebouw eigendom van de vrijmetselaarsloge en fungeert het als cultuur- en congrescentrum Podium aan de Maas O 950. Het is ook een gemeentelijk monument.

Aan het eind van de Oostmaaslaan werd tussen 1970 en 1973 het hoofdkantoor voor baggeraar Adriaan Volker gebouwd. Het eerste ontwerp van bureau Maaskant dateert uit 1968, maar het gerealiseerde, verregaand geprefabriceerde ontwerp hoort meer bij de Post65 architectuur.

De stadsvernieuwingsperiode in de jaren tachtig, waarin vooral voor de lagere inkomens betaalbare huisvesting van goede kwaliteit werd beoogd, ligt inmiddels achter ons. In het neoliberale tijdperk ligt het initiatief bij de marktpartijen. Kralingen is een aantrekkelijke woonwijk nabij het centrum en dus in beeld als nieuwbouwlocatie voor bakfietsmensen. In Jaffa is de stadsvernieuwing alweer gesloopt en vervangen door retro-architectuur. Ook voor de bouwblokken uit de wederopbouw bestaan dergelijke plannen. De renovaties met trespa en stucwerk hebben hun beste tijd gehad. De renovatie van het complex woningen en winkels aan de Beneden Oostzeedijk en het Slaakhuys laten zien dat renovatie mogelijk is. Maar de sloop/nieuwbouw reflex die in Rotterdam altijd de boventoon voert, voorspelt weinig goeds.