Kantoorgebouwen aan de Westblaak

Van de wijk Cool werd tijdens het bombardement van mei 1940 alleen het noordoostelijk deel getroffen. Bij de Oude Binnenweg is de brandgrens goed zichtbaar in de overgang van de oude en nieuwe bebouwing. Doordat in het Basisplan een doorbraak van de Blaak naar de Rochussenstraat kwam, voor een betere oostwestverbinding, werd na de oorlog nog een flink deel van Cool gesloopt. De Westblaak snijdt dwars door het oude stratenpatroon. De bebouwing van de Westblaak bestaat uit ongeveer vijf verdiepingen hoge kantoorgebouwen met een sterk horizontaal karakter. Het deel tussen de Coolsingel en de Karel Doormanstraat werd in de jaren vijftig bebouwd. Het deel tussen Karel Doormanstraat en Westersingel werd pas in de jaren zestig aangelegd en begin jaren zeventig met grootschalige betonnen kantoren afgebouwd.

De vier gebouwen aan de zuidkant van de Westblaak vormen een gaaf wederopbouwensemble. Het zijn achtereenvolgens van oost naar west: de Nederlandse Overzeebank uit 1954; een kantoorgebouw voor Amstleven uit 1956; een kantoorgebouw met het Scala Theater uit 1957 en de Eerste Hollandsche Levensverzekering Bank uit 1961. Op de begane grond waren publieksruimtes voor de in de kantoorgebouwen gevestigde bedrijven, royale winkels en de entree van de bioscoop. De bioscoopzaal steekt als een enorme toeter uit de achtergevel en domineert de expeditiehof aan de achterzijde.

De Nederlandse Overzeebank is een ontwerp van Hendriks Van der Sluys & Van den Bosch, die ook de aangrenzende woningbouw aan de Schiedamsevest ontwierpen. Op 11 november 1953 werd de eerste paal geslagen. Oorspronkelijk was het gebouw bestemd voor de Nederlandse Bank voor Zuid-Afrika. April 1954, kort voor de opening van het gebouw, fuseerde deze met de Amsterdamse Goederenbank tot de Nederlandse Overzee Bank. In het gebouw waren verder nog verschillende banken en handelsfirma’s gevestigd. Op de hoek van Westblaak en Schiedamse Vest is een metaalreliëf van de Italiaanse kunstenaar Luigi di Lerma (1907-1965) aangebracht met de volgende betekenis:

Het kantoorgebouw voor Levensverzekeringsmaatschappij Amstleven is een ontwerp van Harry Nefkens (1918-2018). Op 12 juli 1954 werd de eerste paal geslagen en op 15 juni 1956 werd het gebouw in gebruik genomen. Amstleven nam zelf alleen de eerste verdieping in gebruik; de rest van het gebouw werd verhuurd. Die eerste verdieping steekt zestig centimeter uit de gevel. De kantoorgevel bestaat uit een raamwerk van natuursteen, ingevuld met aluminium tuimelramen en blauwgroene gecanneleerde keramiekplaten als borstwering. Deze zijn versierd met reliëfs met symbolische voorstellingen van de Limburgse kunstenaar Piet Schoenmakers (1919-2009). Schoenmakers maakte ook een reliëf in de entreehal. De bovenste verdieping ligt enigszins terug ten opzichte van het gevelvlak en is voorzien van een betonnen pergola. Daarop was een lichtreclame van Amstleven aangebracht.

Het ernaast gelegen kantoorgebouw met bioscoop sloot aan op het Amstlevengebouw. Het was een ontwerp van architectenbureau B. Hoogstraten (1893-1956) uit Voorburg, die tijdens het bouwproces overleed. Het ontwerp werd afgemaakt door zijn medewerker G.E. Lette (1905-1988). Op 12 december 1957 opende bioscoop Scala, die maar liefst 1500 plaatsen had, maar een succes werd het niet. De bioscoop lag in een moeilijk vindbare uithoek van het centrum; de Westblaak liep aanvankelijk nog dood en werd pas in de jaren zestig doorgetrokken richting Rochussenstraat. Al in juli 1958 werd Scala gesloten. De entree van de bioscoop heeft “zeer smaakvolle kleurige” mozaïeken van Rotterdammer Teunis van den Berg (1921-1969). Boven de bioscoop lagen zes kantoorverdiepingen. In de kelder was een dancing, de Wieck, waar het Miller Sextet van Ab Molenaar resideerde.

De bioscoop werd overgenomen door exploitant Hermen Illmer en exclusief bestemd voor Cineramafilms, een spectaculaire nieuwe projectiewijze, enigszins vergelijkbaar met het latere imax-systeem. Het was geïntroduceerd op de wereldtentoonstelling van Brussel in 1958. Voor het Cineramasysteem was een scherm van 32 meter breed en 9 meter hoog vereist. De Cineramafilms werden geprojecteerd uit drie cabines. Daarvoor moest de bioscoop worden verbouwd. Op 14 juli 1960 werd de vernieuwde bioscoop geopend. Er was slechts een handvol Cineramafilms beschikbaar, dus werd Cinerama al gauw weer een gewone bioscoop.

Als afsluiting van de zuidzijde van de Westblaak werd tussen 1954 en 1961 het kantoorgebouw voor de Eerste Hollandsche Levensverzekering Bank ontwikkeld. Het was een ontwerp van architectenbureau Kraaijvanger. Het gebouw bestaat uit een bouwdeel van zes verdiepingen dat aansluit op de andere kantoorgebouwen en een lager deel van vier verdiepingen in de Hartmansstraat dat aansluit op de woningbouw daar. In totaal was er 2900 m2 verhuurbaar kantooroppervlak. De bovenste laag is voorzien van een betonnen luifel en was in gebruik als dakterras. Het betonskelet is bij het gesloten gedeelte bekleed met lichtgekleurde baksteen; de reguliere gevels bestaan grotendeels uit glas in een raamwerk van betonbanden en penanten van gekleurde geglazuurde baksteen; de borstweringen werden gemaakt van gekleurd gewapend spectraglas. Hiermee sluit het gebouw aan op de ritmiek van de gevels van de andere kantoorgebouwen.

Ook de gevel aan dit uiteinde van het bouwblok is voorzien van een groot monumentaal kunstwerk. Op de hoek van Westblaak en Hartmansstraat is het een keramisch reliëf, Gezin, van de bekende Rotterdamse kunstenaar Louis van Roode (1914-1964). Twee zeven meter hoge ouderfiguren houden de handjes vast van hun kind. Verder is een afbeelding van het Amsterdamse hoofdkantoor van de EHLB te zien.

De meeste gebouwen zijn nog wel in gebruik als kantoorgebouw, maar door andere bedrijven. De Overzeebank huisvest het Turkse Consulaat. De oorspronkelijk bakstenen gevel is bekleed met natuurstenen platen. Het kunstwerk is nog wel aanwezig in de kopgevel.

De Cinerama-bioscoop werd verbouwd tot meerdere zalen. Onder deze naam is de bioscoop nog altijd in gebruik, ondanks sloopplannen. Die sloopplannen leidden tot achterstallig onderhoud in met name het interieur. In 2008 werd een besloten prijsvraag gehouden voor herontwikkeling van het gebouw en toevoeging van een woontoren in de expeditiehof. De plinten huisvesten langzaamaan meer publieke functies zoals een apotheek en een winkel voor skaters, dicht bij het skatepark op de middenberm van de Westblaak.

Het gebouw voor Amstleven en de Cinerama-bioscoop zijn gemeentelijk monument.