Kantoorgebouw Het Vrije Volk (Slaakhuys)

Op de Slaak, die voor de oorlog Gedempte Slaak heette, stond vanaf 1907 het gebouw Voorwaarts. Het was ontworpen door H.P. Berlage en huisvestte diverse sociaal-democratische instellingen, waaronder het gelijknamige dagblad. Het gebouw werd onherstelbaar beschadigd tijdens het bombardement van 1940. Naast de ruïne van het oude gebouw werd, deels op de oude fundering, tussen 1952 en 1954 een nieuw gebouw voor de Arbeiderpers gebouwd. Het grootste gedeelte was in gebruik bij Het Vrije Volk, de opvolger van Voorwaarts. Dit landelijke dagblad had midden jaren vijftig enorme oplagecijfers. Er zat een grote moderne drukkerij met garage en twee bedrijfswoningen achter het kantoorgebouw, dat behalve de krantenredactie ook een boekwinkel en een reisbureau bevatte. Het gebouw is ontworpen door de Friese architect Jo Vegter (1907-1982) in samenwerking met Pieter Arend Leupen (1901-1985). Waarom deze latere rijksbouwmeester de opdracht kreeg is niet bekend. In tegenstelling tot Berlage stond hij niet bekend om zijn socialistische ideeën en ook was hij aanvankelijk weinig vooruitstrevend qua architectonische opvattingen. Het gebouw is kenmerkend voor de vroege wederopbouw, omdat het functionalistische uitgangspunten combineert met decoratief materiaalgebruik en traditionele ontwerpprincipes.

Er zat een grote moderne drukkerij met garage en twee bedrijfswoningen achter het kantoorgebouw, dat behalve de krantenredactie ook een boekwinkel en een reisbureau bevatte.

Tijdens de oorlogsjaren waren er plannen voor nieuwbouw in de Spaanse Polder. ‘Verder dan een grondreservering ergens in de barre Spaanse Polder kwam men niet,’ schrijft een opgeluchte Vrije Volk-journalist in 1950. De redactie was blij dat het bouwplan-Kralingen, waarin aanvankelijk geen plek was voor fabrieken en werkplaatsen, gewijzigd werd en de krant nabij het centrum kon blijven. Met name de drukkerij met sheddaken was een opvallend element in het gebied ten oosten van de Slaak, dat vrijwel geheel voor woningbouw werd bestemd. Het kantoorgebouw was weliswaar functioneel van opzet en rationeel qua constructie, maar had veel decoratieve elementen in de gevels.

In het kantoorgebouw had de dubbelhoge begane grond een openbaar karakter, benadrukt door de glazen gevels. Behalve de receptie en de publieksbalie zaten hier de boekwinkel en het reisbureau. Het kantoorgedeelte erboven van vier bouwlagen bevatte de redactielokalen. De voorgevel is tamelijk functioneel met grote klapramen in een betonnen frame en enkele op het oog willekeurig gepositioneerde balkonnetjes. De gesloten zijgevels zijn voorzien van decoratief metselwerk. De meeste aandacht trekken enkele expressief vormgegeven elementen op straatniveau, zoals een vrijstaande betonnen parasolvormige luifel en de expressieve trapeziumvormige erker met belettering en schuine luifel. Ook de glazen vitrines zijn expressief vormgegeven. Bij de entree hangt een bronzen sculptuur van beeldhouwer Wessel Couzijn (1912-1984), een ‘koerier in vliegende haast’; het was in 1959 een verlaat geschenk van de PvdA, vakbond NVV en VARA in Zuid-Holland en de redactie van de krant. Couzijn was gekozen op advies van museumdirecteur Pierre Jansen en schrijver Rein Blijstra.

Bij de entree hangt een bronzen sculptuur van beeldhouwer Wessel Couzijn, een ‘koerier in vliegende haast’

In de jaren zestig gaat het goed met Het Vrije Volk, dan nog een landelijk dagblad. In 1966 en 1971 wordt het gebouw nog uitgebreid. In 1972 verhuist Het Vrije Volk naar het centrum en in 1991 fuseert de krant met het Rotterdams Nieuwsblad tot Rotterdams Dagblad. Handelsfirma Stokvis betrekt op 1 januari 1973 het pand en maakt van de voormalige drukkerij een showroom voor technische apparatuur. Nadat Stokvis het pand verlaat komt er in 1989 een snookercentrum. Ook het Leger des Heils huurt er enige tijd ruimte. Het gebouw is vanaf 1991 tot 2003 in gebruik bij de deelgemeente Kralingen-Crooswijk. Daarna werd het gebouw met sloop bedreigd en gekraakt. Ondertussen werd er gedacht over een nieuw leven voor het gebouw. Diverse plannen voor appartementen en seniorenwoningen sneuvelen, omdat zij het inmiddels tot gemeentelijk monument bevorderde gebouw teveel aantasten. In 2010 wordt het gebouw Rijksmonument. Het Slaakhuys wordt naar ontwerp van Jeroen Hoorn vanaf 2017 verbouwd tot een luxe ‘boutique hotel’ met vierenzeventig in grootte variërende kamers, appartementen en penthouses. Het kunstwerk van Couzijn dat beschadigd was, is gerestaureerd. In de voormalige drukkerij is tegenwoordig een Lidl supermarkt gevestigd.