• Artikelen

Jonker Fransstraat

Het vroege wederopbouwwijkje rondom de Jonker Fransstraat is door de Admiraal de Ruyterweg, Vondelweg en Goudsesingel volledig geïsoleerd van zowel het centrum als van Rubroek.

1958 jonkerfrans van alkemadestraat  jf 106-124

De Jonker Fransstraat op de kruising met de Van Alkemadestraat in 1958. Het ontwerp van Hendriks, Van der Sluys en Van den Bosch heeft kenmerkende kleine vierkante vensters bij de trappenhuizen.

Stadsarchief Rotterdam, 1958

Het gebied rond de Jonker Fransstraat neemt een aparte plek in bij de wederopbouw van Rotterdam. Het werd bij het bombardement grotendeels verwoest en alleen twee schoolgebouwen en de Incassobank aan het Pompenburg bleven gespaard. Door de aanleg van twee nieuwe wegen, de Admiraal de Ruyterweg en de Vondelweg is in combinatie met de Goudsesingel een apart driehoekig wijkje ontstaan, dat in de eerste jaren van de wederopbouw is bebouwd. De brede nieuwe straten gingen dwars door de bestaande structuur. Tezamen met de verbrede Goudsesingel hebben zij het gebied volledig geïsoleerd van zowel het centrum als van Rubroek. De Jonker Fransstraat bleef wel als centrale winkelstraat in het verlengde van de Meent een verbinding met het Noordplein en de oude wijken hier. Doordat tijdens de stadsvernieuwing de rest van de bebouwing rond de Jonker Fransstraat is gesloopt is deze straat het enige element dat voor een zekere historische continuïteit zorgt. In het Plan Witteveen liep er midden door de wijk een groenstrook in het verlengde van de beoogde groenstrook aan de Warande. Deze is in het Basisplan gesneuveld. Van aansluiting bij het Wereldhavenplan is dus ook nauwelijks sprake.

1940 Jonker Frans vanuit Goudsesingel NL Rt SA 4029 PBK 3251 01

Zicht op de verwoeste gebouwen aan de Jonker Fransstraat vanaf de Goudsesingel in 1940.

Anonieme prentbriefkaart, Stadsarchief Rotterdam, 1940

Gezellige hoek

Het wijkje heeft op geen enkele wijze aandacht gekregen in de publicaties over die wederopbouw. In de 400 pagina’s van Blijstra’s Rotterdam stad in beweging, noch in de bijna 300 pagina’s van Rotterdam, de geschiedenis van 10 jaren wederopbouw, is enige aandacht besteed aan dit gebied. In de twee themanummers over Rotterdam van de architectuurtijdschriften Forum en het Bouwkundig Weekblad ook geen woord over of afbeelding van dit stadsdeel. Alleen een foto van de kerk van de Vrije Evangelische Gemeente van Cornelis Elffers, inmiddels afgebroken. De projecten in het gebied zijn ook nooit in een architectuurtijdschrift besproken. In de kranten wordt af en toe een bouwproject gesignaleerd. Eén keer is in Het Vrije Volk (van 16 maart 1951) een enthousiast artikel te vinden:

Het kan daar een gezellige hoek worden. Het zal daar goed, wonen zijn, hartje stad, op het punt waar twee drukke verkeerswegen elkaar snijden. De bouwers De Groot en Van Dort hebben er ook geen ziertje moeite mee gehad om voor de winkels (er komen er hier acht) gegadigden te vinden. Bekende zaken als De Gruyter en Hunkemöller hebben er al plaats gereserveerd. Nog dit jaar moet het werk gereed zijn; weer wat winkels, weer 28 woningen in de kern van de stad.

Die Goudsesingel van Oostplein tot Jonker Frans?

Niemand kan zich daarover klagen. Uit opbouwoogpunt is het er model!

A 1962 NL Rt SA 4121 6214 01 AG

Winkels en woningen in de Jonker Fransstraat 71 t/m 100 van architect Buys.

Stadsarchief Rotterdam, 1962

Blijstra

Rein Blijstra is in Het Vrije Volk heel wat minder enthousiast over dit stadsdeel. Hij vindt de combinatie van winkels met woningen erboven onbevredigend en ziet dit als een erfenis van de Witteveen-plannen. Maar in feite is de terugkeer van winkels en bedrijfsruimte in combinatie met woningen het gevolg van het gewijzigd beleid begin jaren vijftig. Een al te rigoureuze scheiding van functies bleek in de praktijk niet haalbaar. De combinatie van winkels met woningbouw maakte de wederopbouw rendabel voor bouwers en investeerders.

Wanneer wij dan ook blokken van woningen met winkels zien verrijzen, zoals men ze aan de Lombardkade aantreft, aan de Jonker Fransstraat hoek Goudsesingel, de Witte de Withstraat, en vooral het ook nog architectonisch lelijke blok op de hoek van de Meent en de Delftse Vaart, naast het gebouw van de Stadsverwarming met zijn ver naar achteren springende muur, dan lijkt het ons, dat de bewoning van de binnenstad niet erg aantrekkelijk is gemaakt. Hoezeer financiële en economische overwegingen in dit geval ook de doorslag hebben moeten geven, de gevonden oplossingen zijn hier niet toe te juichen.

Het Vrije Volk 18 juli 1952

A 1962 NL Rt SA 4202 IX 962 126

De Goudsesingel met het woonblok van Mulder en Oüendag uit de jaren vijftig. Op de achtergrond rechts de Mariniersweg.

Fototechnische Dienst, Stadsarchief Rotterdam, februari 1962

A 1960 NL Rt SA 4202 XXII 5 05 1

De rooms-katholieke school aan Pompenburg-Goudsesingel met op de achtergrond de Lombardkade. Rechts op de achtergrond het flatgebouw aan de Mariniersweg.

P.J. Visser, Stadsarchief Rotterdam, 1960

Brede verkeerswegen

Dit vergeten stukje wederopbouw heeft ondanks het gebrek aan aandacht alle kenmerken van die typisch Rotterdamse wederopbouw: eenvoudige rechthoekige bouwblokken met portiekwoningen in een half-open verkaveling, expeditiehoven en incidenteel hoogbouw als accent. Het gebied sluit qua typologie aan op twee vergelijkbare stadsdelen, het Hoogkwartier en het gebied rond Meent en Pannekoekstraat. De Lombardkade en het Stokviswater lopen zelfs door en hebben een vergelijkbaar profiel en bebouwing aan weerszijden van de Goudsesingel. Ook het hoge woongebouw aan de Goudsesingel vormt een eenheid met een vergelijkbaar volume aan de stadskant. En de Jonker Fransstraat is als winkelstraat een voortzetting van de Meent. Maar de enorme brede verkeerswegen isoleren het gebied. De Goudsesingel is aan het eind van de Meent een vrijwel onoverbrugbare barrière, en ook Admiraal de Ruyterweg en Vondelweg zijn onevenredig breed. Deze brede verkeerswegen fungeren in de praktijk als racebaan. Formeel hoort ook het blok woningen aan de noordoostkant van de Admiraal de Ruyterweg en Jonker Fransstraat nog tot dit wederopbouwgebied, maar dit hangt er maar een beetje bij.

1973 Jonker Frans 47 51 hoek Adm Ruyterweg NL Rt SA 4100 1973 1528 T M 1532 05

Bij dit woonblok van Van Herweden verspringen de bouwlagen ten opzichte van elkaar door het stijgende verloop van de Admiraal de Ruyterweg richting Pompenburg.

Stadsarchief Rotterdam, 1973

A 1973 NL Rt SA 4202 1973 1531

Het woonblok van architect J.F. van Herweden aan de Jonker Fransstraat 47 t/m 51 vormt tevens de ingang naar het expeditiehof. In de entreehal bevindt zich een lift.

Stadsarchief Rotterdam, 1973.

Portiekflats

De bebouwing bestaat grotendeels uit vier hoog bouwblokken met bij de doorgaande straten winkels op de begane grond. Aan de Lombardkade is bedrijfsruimte op de begane grond gecombineerd met woningbouw. In het middengebied staan enkele blokken woningbouw. Het zijn allemaal portiekflats zonder lift. Soms is een lift wel voorzien, maar bij de bouw wegens de kosten nog niet aangelegd. Twee hoogbouwaccenten aan de Goudsesingel zorgen voor de afwisseling. Langs de Vondelweg liggen een school en een -inmiddels afgebroken- kerk.

De bebouwing is grotendeels tussen 1950 en 1955 gerealiseerd. De architectuur is sober en vrij traditioneel; de meeste bouwblokken hebben een bakstenen gevel en schuine kappen. Inderdaad weinig opzienbarend. Er zijn geen grote contingenten gebouwd; de meeste projecten bestaan uit een paar huizen, vaak in opdracht van een particulier bouwbedrijf of een belegger. De architecten zijn veelal de minder prominente, maar veel bouwende Rotterdamse bureaus: Krijgsman, Fiolet, Van Duin, Vermeer & Van Herwaarden en Hendriks en Van der Sluijs.

A 1965 NL Rt SA 4202 IX 1496 46

De Jonker Fransstraat ter hoogte van nummer 97 (links). De cafés bevinden zich op de hoek met de Van Alkemadestraat.

Stadsarchief Rotterdam, 1965

Expeditiehoven

De expeditiehoven hier zijn bijzonder. Van de drie hoven aan de westkant van de Jonker Fransstraat hebben twee hun toegang nogal onhandig in deze drukke winkelstraat. Het Jonker Franshof heeft slechts één in- en uitgang; het Linker Rottekadehof heeft wel een uitrit. Ook het Lombardhof heeft een in- en uitgang, maar juist niet in de drukke Jonker Fransstraat. De expeditiehoven zijn alle toegankelijk via een onopvallende poort als in- of uitgang. De expeditiehoven aan de oostkant zijn heel anders van karakter. Het Van Alkemadehof is grotendeels een expeditiestraat achter het L-vormige bouwblok Jonker Fransstraat/Mariniersweg, maar is wel weer via een poort toegankelijk vanaf de Vondelweg. Het Jan van Loonshof heeft ook het karakter van een expeditiestraat, maar heeft ook weer een poort aan één zijde. Het Vondelhof is toegankelijk vanuit twee poorten, maar heeft door de nieuwbouw van een seniorencomplex op de plaats van de gesloopte kerk vooral het karakter van een parkeerterrein.

1956 0924 Lombardhof TD NL Rt SA 4273 L 2307

Het Lombardhof in 1956.

Fototechnische Dienst, Stadsarchief Rotterdam, 1956

Hoge woongebouwen

De woningbouw is goed verzorgd, maar weinig onderscheidend. De twee hogere woongebouwen zorgen wel voor een stedenbouwkundig accent. Ze markeren de kruispunten van belangrijke verkeerswegen. Het woongebouw op de hoek van de Jonker Fransstraat vormt een pendant van een vergelijkbaar gebouw aan de overzijde van de Goudsesingel. Het staat bekend als de 'Nationale Flat', naar de opdrachtgever, de Nationale Levensverzekeringsbank. Het is in 1949 ontworpen door de architecten Vermeer en Van Herwaarden i.s.m. Harry Nefkens en gebouwd tussen 1953 en 1956. Op een onderlaag van winkels en horeca zijn zeven verdiepingen gebouwd. De balkons steken speels half uit de gevel. De woningen zijn toegankelijk via galerijen aan de achterzijde. Volgens De Telegraaf van 29 september 1953 was het slaan van de eerste paal ‘een belangrijke mijlpaal in de herbouw van Rotterdam’.

Het andere hogere woongebouw op de hoek van Goudsesingel en Vondelweg heeft negen verdiepingen op een onderlaag met twee winkels. Per verdieping zijn vijf woningen, toegankelijk via galerijen, waarvan de kopwoning op de Vondelweg is georiënteerd. Deze Vondelflat is tussen 1953 en 1955 gebouwd in opdracht van A. van Leeuwen en ontworpen door de architecten P. Mulder en W.B. Oüendag.

A 1957 NL Rt SA 4202 IX 962 110

Kruising Goudsesingel Jonker Fransstraat in 1957 met links de Nationale Flat.

Fototechnische Dienst, Stadsarchief Rotterdam

1958 0507 Vondelflat Goudsesingel NL Rt SA 4273 L 3426

De Goudsesingel in 1958 met links de Vondelflat.

Stadsarchief Rotterdam, 7 mei 1958

1934 Jonker Frans Spanjersberg NL Rt SA 4029 PBK 3236 01

De Jonker Fransstraat was in 1934 een winkelstraat met allure.

Van Spanjersberg, Stadsarchief Rotterdam

Anno nu

Het gebied rond de Jonker Fransstraat heeft jarenlang geruisloos gefunctioneerd aan de rand van het centrum. Maar de Jonker Fransstraat heeft nooit meer de allure van voor de oorlog gekregen. Pas de laatste jaren profiteert ook dit stadsdeel enigszins van de toegenomen interesse in het oostelijk deel van het centrum, met name het gebied rond Meent, Botersloot en Pannekoekstraat. Er zijn plannen om de Jonker Fransstraat in navolging van de Meent aan te pakken. In de expeditiehoven zijn de eerste experimenten met woningbouw te zien. Een bedrijfsruimte aan de Lombardhof is door grafisch ontwerper Pieter Vos getransformeerd tot een riante woning. In een voormalige drukkerij aan Linker Rottekadehof zijn enkele woningen gerealiseerd door Broos de Bruijn architecten.

2017 Jonker Lofts bdba

Ontwikkelaar Maelion en Broos de Bruijn architecten transformeerden een drukkerij met winkel uit 1952 aan de expeditiehof Linker Rottekadehof tot nieuwe stadswoningen en lofts.

Broos de Bruijn Architecten, 2017

2022 Jonker Frans City Life 724 1440

Het beeld op de Jonker Fransstraat vanaf hoek Van Alkemadestraat lijkt nog sterk op de naoorlogse foto's.

www.citylife.nl, 2022