ICI-family aan de Wijnhaven

De handelsonderneming Kerlen & Co wordt in 1932 onderdeel van het Engelse bedrijf Imperial Chemical Industries. Kerlen verkoopt vooral Shirlan, een bestrijdingsproduct tegen o.a. tomatenmeeldauw en ten tijde van de oorlog Afloc-briketten. Het bedrijf overleeft ternauwernood de barre tijden. Vlak na de oorlog zat het personeel zelfs op lege chemicaliën-tonnen totdat er meubilair van de Holland-Amerikalijn overgenomen werd. In 1947 wordt het bedrijf, inmiddels gevestigd aan het koningin Emmaplein, omgedoopt tot ICI Holland. Vanaf dat moment gaat het bergop met het bedrijf en binnen twee jaar laat de firma een nieuw kantoor aan de Wolfshoek-Wijnhaven bouwen.

Jan Bokhorst, Gottfried Gelaudemans en Gerard Mulder vertellen over het gebouw waar ze jaren gewerkt hebben. Vier verdiepingen magazijn met platen perspex, kleurstoffen, geneesmiddelen en chemische stoffen zoals zoutzuur en cyanide en zelfs een bunkertje voor jachtpatronen. Op de balken van deze verdiepingen stond de maximale vloerbelasting geschreven, één van de weinige details die overgebleven zijn. Daarnaast was er een laboratorium waar onder andere proeven met kleurstoffen voor de textielindustrie gedaan werden (werknemers kregen de geuzennaam ‘gifmengers’), een verpakkingsafdeling voor geneesmiddelen, postkamer, typekamer (consequent door de heren uitgesproken als tijpkamer), directievertrekken achter het rechter balkonnetje, kantine op het dak, gastenkamers, een conciërgewoning op de eerste etage en een garagewerkplaats op de begane grond.

De drie oud-werknemers hebben allen op verschillende afdelingen gewerkt. Gottfried met zijn bijna veertig dienstjaren begon in 1953 als loopjongen in het spiksplinternieuwe gebouw en via de postkamer werd hij hoofd van de drukkerij. Jan begon in 1963 bij de garage en was later medeverantwoordelijk voor de technische dienst. ICI had een wagenpark van 70 auto’s met een eigen benzinepomp in de Wijnstraat. Hij leerde bij ICI zijn vrouw Ina kennen die als vliegende brigade (ICI had er twee) in het hele bedrijf ingezet werd. Haar takenpakket varieerde van dia’s inramen tot een tentoonstelling organiseren of product-analyses vergelijken. Na veertien jaar trouwde ze met Jan en stopte met werken, zoals te doen gebruikelijk. Gerard begon in 1958 op de medicijnafdeling, was jarenlang de ‘pillendraaier’ en werd uiteindelijk office- en warehousemanager. In bedrijfstermen heette je gewoon ‘officer’ of ‘employee’. Organisaties in de wederopbouw kenden niet zoveel functiebenamingen vertellen de mannen; belangrijker detail is dat bij ICI iedereen de mogelijkheid kreeg om door te groeien en opleidingen te volgen. Ze zijn er het bedrijf nog dankbaar voor.

De vergelijking met multinational Philips wordt gemaakt. Begin jaren zestig had ICI wereldwijd meer dan 100.000 medewerkers die onderdeel waren van de ICI family. Jan: “En ICI was minstens zo sociaal voor zijn werknemers!” Gerard: “Je kreeg alle kansen, maar je moest het wel waarmaken.” Gottfried knikt: “Je groeide met het bedrijf mee.” Jan vult aan: “Je hielp elkaar onderling. Soms deed ik een kleine autoreparatie voor een collega.” ICI had ook een voorzieningenfonds. Als je door ziekte bepaalde dure zaken moest aanschaffen, zoals een bril of bed, kon je een beroep op het fonds doen.

Zoals elke multinational had ICI ook een strikte huisstijl, van kleur tot auto. “PMS294 was de huiskleur, ik weet het nog..” roept Gottfried om vervolgens adem te halen en zijn zin te besluiten met “… denk ik.” Ze lachen. Vroeger was het logo van ICI oranje, later werd het blauw. Gottfried was verantwoordelijk voor de correcte uitvoering van de ‘manual’. Gerard vertelt dat Gottfried het zelden goed vond. Voor het Hollandse personeelsblad ‘de Spreekbuis’ was hij wat minder streng.

De eerste Spreekbuis verscheen in 1964 en het blad heeft tot 1991 bestaan. De inhoud bestond uit wetenswaardigheden en anekdotes over nieuwe producten van ICI, het pand aan de Wijnhaven, de fabriek in Rozenburg en natuurlijk haar personeelsleden. Zoals de liefdadigheidsactie van Jan Bokhorst om een zeehond te adopteren. In het laatste nummer prijkte Gottfried zelf met zijn eigen afscheid, dat gelijk viel met het laatste nummer van de ICI Spreekbuis. ICI splitsten in die tijd de afdelingen Farma en Agrochemicals af, die zelfstandig als Zeneca verder gingen. In 1994 vertrok ICI definitief uit de Wijnhaven. In de daarop volgende jaren werden diverse fabrieken op Rozenburg door verschillende multinationals zoals Syngenta, Astra Zeneca en Huntsman overgenomen. Akzo Nobel nam de Paints Division (UK) over en ICI hield in 2008 definitief op te bestaan. Maar tot genoegen van de heren heeft Huntsman nieuw leven in de Spreekbuis geblazen en informeert het blad als vanouds (oud-)medewerkers en relaties over de bedrijfsvoering en aanverwante onderwerpen van het bedrijf in Rozenburg.

Als ze over het gebouw praten komen er tal van anekdotes naar boven. Over de kades waar alle rode vaten en groene mandflessen stonden. Gerard: “Die flessen werden nog wel eens meegenomen door mensen om thuis bloemen in te zetten.” Jan: “Nadat het zoutzuur eruit was natuurlijk.” Gottfried: “Ooit was zo’n fles gaan lekken. De giftige dampen stegen op door het hele gebouw. We moesten allemaal het pand uit, ramen en deuren werden opengezet. Na afloop moest de vloer gerepareerd worden, het zuur had een groot gat in het beton gevreten!” Ze weten dat tijdens de watersnoodramp de vaten door de haven dreven. Jan herinnert zich dat voor de manifestatie C70 een drijvend dolfinarium voor de deur zou komen te liggen. “De weduwe van Zadkine had bezwaar aangetekend. Het beeld moest vrij in de ruimte staan, nu kwam er een grote blauwe bak achter te liggen. Het mocht niet baten, Dolfirodam heeft er drie jaar gelegen tot het begon te zinken.”

Een sensatie was de rel van de computerbanden. Engelse boeven hadden zich op een zondagmiddag voorgedaan als medewerkers van het hoofdkantoor. De conciërge gaf ter goeder trouw de computerbanden uit de kluis mee. De arme man had deze, bleek al gauw, meegegeven aan de concurrent. Gelukkig zijn de dieven aangehouden in Londen. Ze smullen nog steeds van het verhaal.

Gerard vertelt dat op de plek van ICI eigenlijk een centrum van het Leger des Heils zou komen. “Maar daar waren de banken aan de Blaak op tegen, dus toen kwam ICI in beeld.” Het Holland Huis, zoals het pand aan de Wolfshoek werd genoemd, was een mooi en licht gebouw. Het was in de zomer wel erg warm op de vijfde verdieping, waar over de hele breedte daklichten zaten. Jan: “We hebben een provisorische maar doeltreffende oplossing bedacht. Gaatjes in een kunststof pijp, aansluiten op het waterleidingnet om zo de lichthoven te koelen.” Tegenwoordig zijn de daklichten bedekt. De prachtige kantine op de zesde verdieping is technische ruimte geworden. De ramen zijn aan de buitenzijde afgeplakt met oude foto’s van het gebouw die je op het dakterras kan bekijken. Het uitzicht is fantastisch. En Gottfried vertelt dat toen de Bijenkorf van Dudok gesloopt werd, elke dag een kunstenaar op het dak ging zitten om de sloop te schilderen. Tijdens de renovatie van het Holland Huis in 1988 hebben de medewerkers twee jaar vanuit het aangrenzende Graanhuis gewerkt. Veel meubilair was van Gispen, maar werd stuk voor stuk vervangen. Jan verzamelde de meubels in de kelder om ze aan de zeeverkenners te schenken. Dit werd dan op Koninginnedag verkocht.

ICI was de uitvinder van polyethyleen, een doorzichtig plastic dat zowel in flexibele vorm (films en verpakkingen) als in vaste vorm (containers en loodgieterswerk) werd gebruikt. Een ander hoofdproduct van het concern was perspex. De toepassingen en kleurstellingen waren oneindig. De ontvangsthal en receptie op de vijfde verdieping was bekleed met donkergroen perspex. Gerard herinnert zich dat ICI op de Leipzig Messe in 1959 een badkuip van blauw perspex aan de Sovjet president Chroesjtsjov cadeau heeft gegeven. Gottfried heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan een nieuwe toepassing van het product Melinex. Het lukte om in grote oplagen de polyesterfilm Melinex te gaan bedrukken. Dit kon vervolgens in diverse reclame-uitingen, zoals posters, kalenders toegepast worden. “Het was gigaduur maar zeer geliefd omdat het nergens anders gedaan werd.”

Dat het ICI voor de wind ging bleek wel uit de vele sponsoring. De marathon in Rotterdam, Formule I met Keke Rosberg, de CHIO in Rotterdam voornamelijk voor klanten van ICI Holland en de verlichting van Zadkine. Voor het personeel werden diverse sporten gesponsord. Gottfried: “Om de twee jaar was er een ICI vijflanden voetbaltoernooi. België-Duitsland-Spanje-Engeland- Nederland. Onze reiskosten werden vergoed. En in Engeland speelde een muziekcorps de verschillende volksliederen. We voelden ons echte internationals!”

Ze herinneren zich dat ICI ook veel aan productpromotie deed. Jan en Gerard hebben beiden op verschillende beurzen gestaan en presentaties gegeven. Voor de werknemers en gepensioneerden werden speciale dagen georganiseerd. Gerard: “Afdelingen wisten vaak niet van elkaar wat ze deden.” Jan: “Die dagen waren een groot succes."

Gerard, Gottfried en Jan hebben het werkklimaat zien veranderen. Het sociale aspect dat ze zo enorm waardeerden is verdwenen. Helaas niet alleen bij ICI. Omkijken naar een ander hoort erbij, vinden ze. Jan heeft jarenlang ’s avonds op Perron Nul van de Pauluskerk gestaan en in Roemeense kindertehuizen gewerkt. Gerard is sinds jaar en dag actief voor het Leger des Heils. Gottfried verzorgde gedurende vele jaren de inzameling van goederen en kleding voor een Roemeens bergdorpje. Tegenwoordig roeit hij met mensen die een beperking hebben. Hun inzet voor goede doelen is een tweede gemene deler. En tijdens de jaarlijkse reünie van oud-ICI-medewerkers, die Gottfried al 26 jaar organiseert, kunnen ze de oude tijden doen herleven. De ICI-WH-107 borrel voor de vroegere sociale ICI-family. Vanuit het café in het Maritiem Museum kijken ze uit op het voormalige Holland Huis aan de WijnHaven 107. Hun huis.