Hofplein

Het Hofplein ziet er zo eenvoudig uit. Een rotonde op het kruispunt van vier belangrijke wegen: Weena, Coolsingel, Pompenburg en Schiekade. Maar voor deze eenvoudige oplossing in 1952 klaar was, hebben velen zich over dit verkeersknooppunt gebogen. En ook de uiteindelijke vormgeving met fontein kende de nodige varianten.

In het vooroorlogse Rotterdam was het Hofplein een ingewikkeld knooppunt, waar veertien brede en smalle straten, drie waterwegen en twee kruisende spoorwegen samen kwamen. In de noordoosthoek was in 1909 het Hofpleinstation gebouwd. En dan stond er ook nog de Delftse Poort. De enige overgebleven stadspoort had geen functie meer en was alleen nog een herinnering aan het verleden en de vroegere stadsmuur.

Vanaf 1917 maakten verschillende Rotterdamse architecten plannen voor het Hofplein. In 1921 waren al achttien ontwerpen gemaakt toen het gemeentebestuur de befaamde architect H.P. Berlage benaderde voor een definitief ontwerp. Berlage maakt een langgerekt plein met een hoog kantoorgebouw van dertien verdiepingen. Ook dit plan ging niet door.

In 1938 werd er eindelijk een besluit genomen. De gemeenteraad aanvaardde een voorstel van stadsarchitect Witteveen, waarvoor de Delftse Poort verplaatst moest worden. Het risicovolle verrollen zou F 230.000 (ca. €100.000) kosten, terwijl afbreken en heropbouwen maar F 120.000 (ca. €54.000) kostte. Tussen februari en mei 1939 werd de poort voorzichtig afgebroken en herbouwd. Maar bij het bombardement van mei 1940 was de poort nog maar half af. Sommige opgeslagen onderdelen waren beschadigd en in 1941 werd besloten de Delftse Poort niet af te bouwen en het restant te slopen.

Door het bombardement waren veel stedenbouwkundige knelpunten oplosbaar. Witteveen brengt het aantal wegen dat samenkomt terug tot vijf. Het latere Weena splitst hij nog in twee straten, de Stationsboulevard en de Kruiskade. Wel handhaaft hij de langgerekte vorm van het plein met een lengte van 450 meter, waarop een monumentaal gebouw als accent is gedacht. Een deel van het plein wordt als amusementscentrum gedacht.

Tijdens de oorlogsjaren is er een openbare prijsvraag voor een Industriepaleis aan het Hofplein, waar 80 architecten aan deelnemen. De ontwerpen zijn vanaf mei 1942 te zien in museum Boijmans. De resultaten van de prijsvraag vallen tegen.

In 1942 wordt Oud erbij betrokken. Hij wilde in plaats van een industriepaleis een nieuw raadhuis op deze plek. Vanaf 1943 tekent Witteveen weer aan het Hofplein. Hij denkt in verband met de verblijfsfuncties op het plein aan een ondergrondse parkeergarage en tramtunnels.

Van Traa trekt alles recht na de oorlog en maakt van het Hofplein een verkeersplein tussen brede verkeerswegen; het brede Weena wordt de Stationsboulevard en de Kruiskade blijft op zijn oude plek. In de eerste tekeningen is nog een ruitvorm gedacht, maar al gauw wordt het een voor de verkeersdoorstroming handiger rotonde. Midden op het plein is aanvankelijk een pilaar met een standbeeld gedacht.

Omdat een plein midden op de rotonde door de drukke verkeerswegen en trambanen onbereikbaar is, wordt gekozen voor een andere invulling. Een fontein in een achtkantig bassin met een doorsnede van 31 meter, ontworpen door gemeentearchitect J.R.A. Koops (1902-1974). De randen blijven laag, zodat het plein overzichtelijk blijft. Midden uit het bekken spuiten acht stralen omhoog en er zijn acht andere stralen uit de rand. De aanleg wordt mogelijk door een gift van scheepvaartbedrijf. Phs. van Ommeren N.V. De fontein kreeg de bijnaam Flipspuit, naar Philippus van Ommeren. Door die financiële bijdrage kan de fontein ook voorzien worden van beeldhouwwerk van de Rotterdamse beeldhouwer Cor van Kralingen (1908-1977). Hij maakte reliëfs met dierfiguren (vier vissen, een pad, een zeeslang, een nijlpaard en een krokodil) van ongeveer twee meter lang, één meter hoog en zeventig centimeter breed. Verder zijn in de bassinwand enkele kleine reliëfs met voorstellingen die betrekking hebben op de scheepvaart aangebracht. Het was een van de laatste opdrachten voor Van Kralingen, een traditioneel beeldhouwer die zich nogal keerde tegen de moderne beelden van Zadkine en Gabo. De bronzen ornamenten van de fontein zijn van de kunstsmid Carl Gellings (1892-1959).

Daarmee leek een einde te komen aan de discussie over het beoogde kunstwerk voor deze plek. Er bleek al eens een ontwerp te zijn gemaakt voor een groots nationaal Churchill-monument. De bekende beeldhouwer Hildo Krop (1884-1970) had zijn communistische sympathieën terzijde geschoven voor een beeld van Churchill bovenop een twaalf meter hoge zuil. Omdat in Nederland in de regel geen levende personen een standbeeld krijgen, werd het idee door het ministerie verworpen.

Ook Verwoeste stad bleef op de door Zadkine gekozen plek. Jaren later pleitten veel Rotterdammers voor verplaatsing van het beeld naar het Hofplein, dat dan een verblijfsfunctie zou moeten krijgen. En in 1968 is er sprake van een kinetisch kunstwerk voor het Hofplein van de Amerikaanse beeldhouwer George Rickey. Een 25 meter hoge constructie met bewegende roestvrijstalen rechthoeken, die echter vanwege verkeerstechnische bezwaren niet doorging. Een bescheiden variant van het kunstwerk kwam uiteindelijk in 1971 op het Binnenwegplein.

Door technische problemen en windhinder spuit de Hofpleinfontein minder vaak dan gedacht. Het verkeersplein wordt steeds drukker en in 1966 wordt het opnieuw ingericht. Een door Stadsontwikkeling in 1965 ontworpen carousselvormige voetgangersbrug, die alle hoekpunten van het plein met elkaar in verbinding zou brengen, een luchtsingel avant-la-lettre, haalde het niet. Maar geregeld door 220 verkeerslichten kan het plein nu per uur 11.000 personenauto-eenheden, 14.000 fietsen en 30.000 voetgangers verwerken.

Vanaf 1970 krijgt het Hofplein er een nieuwe functie bij, als enthousiaste Feyenoordsupporters een duik nemen in de fontein na de Europacupwinst. Een fonteinduik is inmiddels vaste prik bij successen van Feyenoord of Oranje, terwijl ook toeterturken het Hofplein als feestlocatie hebben ontdekt. Tijdens Rotterdam Unlimited wordt het Hofplein getransformeerd in een muziekpodium.

Op 18 mei 1995 werd als herinnering aan de Delftse Poort de stalen Nieuwe Delftse Poort aan het Pompenburg officieel geopend. In het fel oranje kunstwerk van Cor Kraat zijn restanten opgesteld van de oude poort, die waren opgeslagen tijdens de herbouw van 1939.

In 2020 staat een grootscheepse vernieuwing van de bovenleidingen van de tram en de verkeerslichten gepland. Reden om plannen te maken voor een herinrichting van het Hofplein. Door één rijbaan te verwijderen zou er ruimte ontstaan voor bredere stoepen en fietspaden. Ook zouden er terrassen, bomen en plantsoenen bij kunnen komen. De herinrichting zou aansluiten op de vernieuwde Coolsingel.