Groothandelsgebouw

Het Groothandelsgebouw is hét symbool van de wederopbouw van Rotterdam. Toen het gebouw in 1953 werd opgeleverd, waren de superlatieven niet van de lucht. De omvang van het gebouw was ook imposant: 220 meter lang, 85 meter breed en 43 meter hoog, maar liefst 445.000 vierkante meter in negen bouwlagen. Het gebouw heeft drie binnenhoven en er loopt 1,5 kilometer weg doorheen over drie niveaus. Het was op dat moment het grootste gebouw van Nederland. Op 17 mei 1947 werd symbolisch een eerste paal geslagen, maar pas in april 1948 ging het werk serieus van start. Op 3 juni 1953 werd 'het symbool van gebundelde kracht en het onverwoestbaar vertrouwen in de groeikracht van Rotterdam' feestelijk geopend door Koningin Juliana.

het symbool van gebundelde kracht en het onverwoestbaar vertrouwen in de groeikracht van Rotterdam

Door het bombardement was in Rotterdam 388.000 vierkante meter bedrijfsruimte verloren gegaan. Voor veel ondernemers was een eigen nieuw gebouw onbetaalbaar. In 1944 kwam ondernemer Frits Pot met het idee van een verzamelgebouw voor grossiers, een ‘grossiersbijenkorf’, in de buurt van het Groenendaal. Franz Lichtenauer van de Kamer van Koophandel en Kees van der Leeuw, animator van de wederopbouw, steunden het idee. Kort na de oorlog werden de plannen concreet en werd de opdracht aan architectenbureau Van Tijen en Maaskant gegeven.

De verzamelgebouwen boden vele voordelen. Bedrijven deelden een gebouw en dus ook faciliteiten. Ze kregen daardoor een betere uitstraling en betere voorzieningen (gemeenschappelijk gebruik van vergaderruimtes, kantines, entree, liften en trappen) voor een lagere prijs. Bovendien was de bedrijfsruimte flexibel te huren en konden de installaties en leidingen efficiënt worden aangelegd en benut. In de verzamelgebouwen waren ook enkele dienstwoningen, zodat er continu een huismeester aanwezig was. Het Groothandelsgebouw had vier woningen op de zevende verdieping.
 

In de verzamelgebouwen waren ook enkele dienstwoningen, zodat er continu een huismeester aanwezig was.
 

Het Groothandelsgebouw was het derde bedrijfsverzamelgebouw dat door Maaskant was ontworpen. De twee kleinere industriegebouwen aan de Oostzeedijk (1941-1946) en Goudsesingel (1949-1952) waren vingeroefeningen geweest. In 1961 kwam het laatste industriegebouw aan het Zuidplein er nog bij. Maaskant werd door publicist Leo Ott geprezen voor zijn ‘visie, durf, doortastendheid, buigzaamheid, aanpassingsvermogen en werkkracht.’

Het gebouw is als gewapend betonconstructie gerealiseerd en ook het uiterlijk wordt gedomineerd door beton. In de eerdere industriegebouwen was nog een combinatie van beton en baksteen in de gevels gebruikt. De vormgeving van het gebouw wordt grotendeels bepaald door de betonconstructie en de repeterende geprefabriceerde betonelementen, zoals de zonweringselementen in de gevels. Door het collectieve gebruik en het flexibele karakter van de ruimtes hebben de kantoorgevels bewust een neutrale vormgeving. De expressief vormgegeven entrees, trappenhuizen en dakopbouwen verlevendigen het gebouw. De bouw werd uitgevoerd door een combinatie van vijf aannemers: Van Eesteren, Dura, HBM, BAM en De Kondor.

Behalve de hoofdingang aan het Stationsplein zijn er nog vier ingangen. Naast 100.000 vierkante meter bedrijfs- en kantoorruimte op de negen verdiepingen zijn er showrooms aan de straatzijdes en magazijnen en expedities aan de binnenhoven. Twee grote gemeenschappelijke kantines waren op het dak geplaatst. Bijzondere voorzieningen waren een bank, een postkantoor, een kapper, een café-restaurant en bioscoop Kriterion in het dakpaviljoen. Tot de opening van de bioscoop in 1961 stond hier jarenlang alleen een betonskelet op het dak. Na afloop van de bioscoopvoorstelling werd het projectiescherm weggeschoven en konden bezoekers genieten van het prachtige uitzicht over de stad. De architecten Van Tijen en Maaskant betrokken ook een verdieping in het nieuwe gebouw; van een formeel samenwerkingsverband was geen sprake meer. Op de begane grond heeft sedert het begin grand-café Engels, aanvankelijk als uitbater van de noodkantine, tot het jaar 2020 gezeten.

Na afloop van de bioscoopvoorstelling in Kriterion werd het projectiescherm weggeschoven en konden bezoekers genieten van het prachtige uitzicht over de stad.

Tussen 2001 en 2005 is het gebouw gerestaureerd door architectenbureau Van Stigt. De glanzende entreehal en de luchtbehandelingskanalen op het dak verdwenen, de gevel werd gereinigd en in de gangen kwam de karakteristieke decoratieve baksteen terug. Door de ventilatiekasten naar de kelder te verplaatsen konden de dakterrassen in ere worden hersteld. Sinds 1996 heet het Groothandelsgebouw Groot Handelsgebouw, want er zijn geen groothandelaren meer in gevestigd, maar kantoren.

Vóór de restauratie en de rijksmonumentenstatus van 2010 was het gebouw zoals vele andere wederopbouwgebouwen potentieel object van moderniseringsplannen. Zo waren er ooit plannen het gebouw van een ‘eigentijdse’ glazen gevel te voorzien.

Een kleurrijke mozaïek boven de liften in de entreehal van Johan van Reede uit 1969 is helaas in de jaren negentig vervangen door zwarte tegeltjes.

In 2016 werd in het kader van Rotterdam viert de stad!, vijfenzeventig jaar wederopbouw een spectaculaire tijdelijke trap tegen het gebouw geplaatst. Het ontwerp van MVRDV trok meer dan honderdduizend bezoekers en vergrootte de iconische betekenis van het Groothandelsgebouw. In 2018 bestond het gebouw 65 jaar en wijdde de Kunsthal een expositie aan het gebouw: 'Ik sta hier goed.'

Het gebouw is sinds 2019 in handen van de Amerikaanse vastgoedinvesteerder Jamestown. Het laatste bedrijf van het eerste uur, brasserie Engels, is in de zomer van 2020 vanwege de coronacrisis failliet gegaan. De familie Engels was al sinds 2014 geen eigenaar meer. 

Anno 2023 resideren zo'n 450 huurders in het gebouw waaronder Rotterdam Festivals, Kokon (vroeger Van Tijen en Maaskant) en de populaire croissanterie Krozant. Het is de intentie van Jamestown om het gebouw meer open te stellen voor het publiek. Met bijvoorbeeld de toevoeging van het kunstproject ‘Collision Project’ uit New York en de transformatie van een expeditiestraat tot het Maaskantpark, een groene mediterraans ogende binnentuin voor huurders.