• Artikelen

Grieks-Orthodoxe kerk St. Nikolaos

Achter Museum Boymans wordt in 1957 een Grieks-Orthodoxe kerk gebouwd. De architecten, ir De Jongh, Taen en dr ir Thomas Nix, laten in de opzet iets van de Grieks-Orthodoxe religie zien.

Griekse kerk 1957 06 NL Rt SA 4121 691 ag

De Grieks Orthodoxe kerk heeft een duidelijk kruisvorm.

Stadsarchief Rotterdam, Ary Groeneveld, juni 1957

Rotterdam is de stad, die in Nederland wel het rijkst aan bedehuizen van buitenlandse oorsprong is. Aan de rij van ‘zeemanskerken’ wordt binnen afzienbare tijd nu ook een Griekse kerk toegevoegd, die aan de Westzeedijk zal verrijzen. Er stomen nogal veel Griekse schepen de Waterweg op en daarom meende de kleine Griekse kolonie in ons land tot dit grote plan te moeten besluiten.

(…)

De architecten hebben er zoveel mogelijk naar gestreefd de oorspronkelijke bouwstijl van een byzantijnse kerk in overeenstemming te brengen met de plaatselijke toestand. De kerk zal 20 bij 12 meter groot zijn. Door gewelven en zuilen zal een kruismotief worden gevormd.

Leeuwarder Courant 3 september 1954

Een eigen kerk

Kort na de Tweede Wereldoorlog start de Vereniging van Grieken in Nederland een inzamelingsactie om te komen tot de bouw van een eigen Grieks-orthodoxe kerk. De Grieken maken gebruik van de verwante Russische kerk in Den Haag, maar daar worden de diensten in het Russisch gehouden. Ook zijn er diensten in de Oud-Katholieke kerk aan de Nieuwe Binnenweg. De eigen kerk moet in Rotterdam komen, waar niet alleen een kleine Griekse gemeenschap is, maar ook veel Griekse schepen komen. Zo kunnen de Griekse zeelieden ook gebruik maken van de kerk. In Nederland wonen dan ongeveer tweehonderd Grieken, vrouwen en kinderen inbegrepen, waarvan 65 procent in Rotterdam woont. In Hamburg, Antwerpen en Londen waren al Griekse kerken.

Griekse kerk NL Rt SA 4100 2004 7577 2

Maquette uit 1950 van het Museumpark met de Grieks-Orthodoxe kerk.

Stadsarchief Rotterdam

Griekse kerk uit Wat gebeurt er in Rotterdam

Een schematische tekening van de Griekse kerk.

Wat gebeurt er in Rotterdam

Professor Sofia Antoniades

Aanvankelijk is sprake van een kerkgebouw in traditionele Byzantijnse stijl, ontworpen door de Griekse architect Antoniades, een broer van Sofia Antoniades, hoogleraar Griekse taal- en letterkunde in Leiden. Op basis van diens ideeën maken de Nederlandse architecten De Jongh, Taen en Nix het definitieve ontwerp. Vooral Thomas Nix (1904-1998) houdt zich met het ontwerp bezig. Als locatie is een stukje niemandsland aan de voet van de Westzeedijk achter museum Boijmans-Van Beuningen en het Diaconessenhuis beschikbaar. In de Scheepstimmermanslaan en Van Vollenhovenstraat waren van oudsher enkele Griekse cafés. Als het niet vlot met de financiering, wordt een fundraising gestart; elk Grieks schip dat Rotterdam aandoet schenkt ƒ 40 voor de bouw van de kerk. Professor Antoniades stond de inkomsten van één van haar boeken voor de bouwsom af. Er zijn ook plannen voor een Grieks zeemanshuis, maar dat komt niet van de grond.

Griekse kerk 1954 NL Ha NA 2 24 01 04 0 906 2836

Maarschalk Alexandre Papagos, de premier van Griekenland, plant een eenvoudig bruinhouten kruis op de bouwplaats.

Nationaal Archief, Van Duinen, 1954

Bruinhouten kruis

Op 4 februari 1954 wordt symbolisch gestart met de bouw. Maarschalk Alexandre Papagos, de premier van Griekenland, plant een eenvoudig bruinhouten kruis op de bouwplaats. Het kruis draagt in Grieks en Nederlands het opschrift: ‘Hier wordt een Grieks-Orthodoxe kerk gebouwd.’ Vervolgens wordt het kruis door een Griekse geestelijke ingezegend. Er kan nog niet met de bouw worden begonnen, omdat eerst enige restanten van uit de oorlog daterende betonmuren moeten worden opgeruimd. Pas bijna een jaar later, op 27 januari 1955, wordt de eerste paal geslagen. Het is de eerste Grieks-Orthodoxe kerk in Nederland. De kerk is gewijd aan de heilige Nikolaos, in Nederland bekend als Sint-Nicolaas.

Op 23 april 1955 is er een volgend plechtig moment. Er wordt een steen ingemetseld met -in het Grieks en Nederlands- de tekst: ‘De Vereniging der Grieken in Nederland stichtte deze heilige Grieks-Orthodoxe kerk ter ere van de heilige Nikolaos. De eerste steen werd gelegd door de minister-president van Griekenland maarschalk Alexander Papagos tijdens het gezantschap van mr. N. G. Lely op vier Februari 1954.’

Achter het Museum Boymans te Rotterdam verrijst thans een merkwaardig bouwwerk: een Grieks kerkje. Het trekt de algemene aandacht door zijn bijzondere vormgeving, welke herinneringen oproept aan het Naburig Oosten. De architecten, ir De Jongh, Taen en dr ir Thomas Nix, laten in de opzet iets van de Grieks-Orthodoxe religie zien. Voor de aannemer, die het gebouw in samenwerking met verscheidene onderaannemers neerzet, bracht dit diverse problemen met zich, als voornaamste wel de bijzondere dakconstructie. Het bleek evenwel mogelijk de problemen op te lossen en de kerk te doen bouwen zoals de architecten en de Vereniging van Grieken in Nederland zich deze hebben gedacht. Aanvankelijk zou men de kerk op 5 December a.s. inwijden, omdat het kerkje werd gesticht ter ere van de H. Nikolaas, die door de Grieks-Orthodoxen algemeen wordt vereerd. Dit blijkt echter niet mogelijk, daar de altaarstukken niet tijdig in ons land kunnen arriveren.

Algemeen Handelsblad 18 november 1955

Griekse kerk HR 1957 10 04

Interieur van de Grieks-Orthodoxe kerk getekend door Octave de Coninck

Hier Rotterdam, 4 oktober 1957

Griekse Kerk 4100 2007 1058 LOW

Zijaanzicht van de Griekse kerk

4100 2007 1058

Alleen staanplaatsen

Het gebouw is 20 bij 12 meter groot en heeft een symmetrische opzet. Via een voorportaal bereikt men de kerkruimte, die vierkant is. Vier zuilen in de hoeken dragen de koepel, die tot een hoogte van zestien meter reikt. Het koepelgewelf is voor de ruimtewerking in baksteen gemetseld. Als dakbedekking zijn oud-Romaanse dakpannen gebruikt. Het gewelf is aan de binnenzijde beschilderd. Het gebouw heeft alleen staanplaatsen en biedt plaats aan 150 tot 200 personen. Achter de kerkruimte ligt, gescheiden door een houten wand met icoonpanelen, het zogenaamde hieron: de altaarruimte. Er zijn iconen van de aartsengelen Michael en Gabriël, van Jezus en Maria, van Johannes de Doper en Nicolaas. Interieur en exterieur zijn sober. Het bescheiden gebouw valt nauwelijks op tussen de bomen en struiken van het plantsoen.

Hoewel het gebouw eind 1955 klaar is, wordt het pas op 29 juni 1957 officieel ingewijd; 29 juni is de naamdag van koning Paul van Griekenland.

0127 PHOTO 2024 01 04 12 10 11

Het interieur met een schildering van de heilige Nikolaas, beschermheilige van zeelieden.

Inge Hagenbeuk, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2024

0127 PHOTO 2024 01 04 12 10 09

Interieur van de Grieks Orthodoxe kerk Sint Nicoloas.

Inge Hagenbeuk, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2024

Zijn gemeente telt honderdvijftig gezinnen en nog ruim veertig alleenstaanden. In Rotterdam -tussen Museum Boymans en de Westzeedijk- staat zijn kerk. “Op het mooiste plekje van Rotterdam, dat ons trouwens toch voorbeeldig heeft geholpen en gesteund", zo verklaarde de aartsabt dankbaar. Archimandriet Theoklitos Michalas is een bijzonder indrukwekkende verschijning. Een rijzige man in een lang, zwart gewaad, waarvan alleen het zwarte borstvlak onderbroken wordt door een groot glanzend kruis. Op het hoofd draagt hij een zwarte muts met stijve randen en een zwarte doek, die de nek bedekt.

Hij heeft een krachtig gezicht, waarin de sterke neus opvalt, maar opvallender nog is de welige zwarte met zilverdraden doorsponnen baard, die voor de oren in witte bakkebaarden vervloeit naar het hoge voorhoofd. Zijn donkere, levendige ogen liggen in diepe kassen. Zijn gehele persoonlijkheid straalt mildheid en mededogen uit. De liefde voor de medemens blijkt uit ieder woord en elk gebaar. Later zei hij: „Heb uw naaste lief gelijk u zelve is voor mij het voornaamste goddelijk gebod."

Het Vrije Volk 25 januari 1958

Grieksekerk1

Anno nu

De kerk is nog steeds in gebruik bij de Griekse gemeenschap in Nederland en is tegenwoordig onderdeel van het Grootste Museum van Nederland gelieerd aan Museum Catharijne Convent. De Griekse kerk is een gemeentelijk monument en is op woensdag, vrijdag en zaterdag van 12:00-17:00 uur geopend.

Grieksekerk7
Grieksekerk6
Grieksekerk3
Grieksekerk5
Grieksekerk2
Prev
Next
Architect
De Jongh, Taen & Nix
Periode
1947-1957
Locatie
Westzeedijk 333, Rotterdam, Nederland
Onderwerpen
Gebouwen Gem. Monumenten
Buurten
Centrum
Gebouwen
Kerken