• Artikelen

Doopsgezinde Kerk

Te midden van kantoren, winkelpanden en overheidsgebouwen wordt aan een stil water in 1951 de nieuwe Doopsgezinde kerk van architect Kuiper gerealiseerd.

21 doopsg 1954 NL Rt SA 4117 1976 10035 vd

De Doopsgezinde kerk met pastorie in 1954 aan het Haagseveer. Op de achtergrond de woningen aan de Lombardkade.

F.H. van Dijk, Stadsarchief Rotterdam

Te midden van geweldige kantoren, grote winkelpanden en machtige overheidsgebouwen ligt aan een stil water de nieuwe Doopsgezinde kerk van Rotterdam. Op deze plek spreekt het kleine zijn eigen taal, tot het grote in de wereld. Deze kerk wil getuigen dat zij de innerlijke rust heeft om te durven staan in de onrust van de grote stad en dat zij de moed heeft om in te gaan tegen wereldse macht en pracht. Zij lijkt een bouwkunstige David tegenover architectonische reuzen. De reuzen omhuld met kostbare natuurstenen kleden en opgetuigd met koperen versierselen, alles kostbaar en lelijk. David gehuld in het kleed van de eenvoud, van karaktervolle eenvoud.

H. Knijtijzer - Doopsgezinde kerk te Rotterdam, in: Bouw 1952

21 Doopsgezinde Kerk1951 St AR XVIII 232 00 05 03 1951 kopie

De Doopsgezinde kerk in aanbouw in 1951, gezien vanaf de Hofpleinkant.

Stadsarchief Rotterdam

Prijsvraag

De Doopsgezinde kerk verloor net als vele andere kerkgenootschappen haar gebouw tijdens het bombardement van mei 1940. De nieuwbouw werd voortvarend aangepakt. Er waren ongeveer 1000 leden in Rotterdam, die verspreid over de stad woonden. Daarom was een plek in de binnenstad gewenst, goed bereikbaar met het openbaar vervoer. Al tijdens de oorlogsjaren werd een prijsvraag uitgeschreven voor een locatie op het voormalige diergaardeterrein, ongeveer ter plaatse van het Bouwcentrum. In 1944 werden de negen ontwerpen tentoongesteld en beoordeeld. In 1948 maakten de twee winnaars van de prijsvraag, S. van Woerden en G.T.J. Kuiper, een nieuw ontwerp voor een andere locatie. Op advies van technisch adviseurs Frits Eschauzier en Willem van Tijen wordt het voorstel van Kuiper gekozen. Het gebouw is tussen oktober 1950 en december 1951 gerealiseerd.

21 Doopsgezinde Kerk1950 HVV 1950 10 11

Afbeelding uit Het Vrije Volk van 11-10-1950.

Het project van Kuiper is misschien iets minder gespannen van opzet, maar nadert o.i. toch dichter het gestelde doel. De ligging van de kerkzaal aan het einde van het water achten wij, behoudens een nog te maken detailopmerking, zeer aantrekkelijk. De bijgebouwen zijn goed van schaal ten opzichte van kerkzaal en omgeving. De plattegronden zijn helder en doelmatig. Het interieur van de kerkzaal is misschien wat koel, maar toch wel passend bij het karakter van de dienst. De gevelarchitectuur van kerkzaal en bijgebouwen is aantrekkelijk en goed getroffen in verband met het doel van het gebouw en het karakter van de omgeving.

Het gehele project spreekt van de zorg en de toewijding, waarmede het is gemaakt. Met gebruik van eigen middelen sluit het toch aan op de traditie van de Doopsgezinde Gemeente. Wij bevelen het dan ook met volle overtuiging en veel genoegen voor keuze door de commissie aan.

Advies der Architecten-adviseurs F.A. Eschauzier en Ir W. v. Tijen, Forum 1948 p.193

21 Doopsgezinde Kerk 1948 Forum 1948 4 dsn

Ontwerptekening van de doorsneden van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

21 Doopsgezinde Kerk1948 Forum 1948 4 gevel

Ontwerptekening van de gevel aan het plein van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

21 Doopsgezinde Kerk 1948 Forum 1948 4 plein

Ontwerptekening van de consistoriegevel aan het plein van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

21 Doopsgezinde Kerk 1948 Forum 1948 4 water

Ontwerptekening van de gevel aan het Haagseveer van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

Prev
Next

Wederdopers

De doopsgezinde kerk splitste zich onder de Friese kerkhervormer Menno Simons (1496-1561) begin zestiende eeuw af van de protestantse kerk. Centraal in de leer staat de specifieke kijk op de doop. In plaats van kinderen te laten dopen, zoals dat bij de meeste andere kerken gebruikelijk is, is er de (volwassenen-) doop op vrijwillige basis. Degene die zich wil laten dopen treedt dan als volwaardig lid tot de kerk toe. Doopsgezinden worden daarom ook wel wederdopers of anabaptisten genoemd.

Doopsgezinden waren tegen militaire dienstplicht en het dragen van wapens en wezen aanvankelijk ook overheidsdienstneming af. Het was een tamelijk progressieve stroming binnen de Nederlandse protestantse kerken, waaruit bijvoorbeeld de Vpro is voortgekomen. In het buitenland ontwikkelden de Mennonieten zich juist in conservatieve richting, zoals bijvoorbeeld de Amish in Noord-Amerika. Zij hielden eeuwenlang vast aan hun gewoonten en opvattingen.

Tot 1570 werden doopsgezinden als ‘ketters’ gezien en werden zij vervolgd. Daarna werden zij, net als bijvoorbeeld de Joden en de katholieken, 'gedoogd'. Ze waren er wel maar ze mochten hun geloof niet zichtbaar uitoefenen. De doopsgezinde kerk van Rotterdam was dan ook een schuilkerk, gelegen op een binnenterrein in de Sint Laurensstraat, een zijstraat van de Hoogstraat.

21 doopsg 1954 NL Rt SA 4117 1976 6542 01 vd

Eerste steen van de Doopsgezinde kerk.

F.H. van Dijk, Stadsarchief Rotterdam

Geconcludeerd mag worden, dat architect KUIPER bouwkunstig gestalte heeft weten te geven aan de eenvoud, die de Doopsgezinde eredienst kenmerkt. Dat hij een ruimte heeft weten te vormen, waarin ook in deze tijd naar Gods Woord kan worden geluisterd, houdt een belofte in voor de sacrale bouwkunst van de toekomst.

Nieuwe Rotterdamse Courant 5 januari 1952

21 Doopsgezinde Kerk 1948 Forum 1948 bg

Ontwerptekening van de begane grond van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

21 Doopsgezinde Kerk 1948 Forum 1948 1

Ontwerptekening van de eerste verdieping van de Doopsgezinde kerk.

Forum 1948-3

Het complex

Het complex bestaat uit twee delen: het kerkgebouw en een bijgebouw. Het kerkgebouw is eigenlijk één grote hoge ruimte van circa 21 bij 13 meter. In een iets lagere voorbouw zijn verder alleen een entreeportaal met toilet en trappenhuis en wat opslagruimte. Via een gangetje vanuit de grote kerkruimte is het bijgebouw bereikbaar, een lang, smal bouwsel met een zadeldak. Nabij de kerk zijn enkele bijeenkomstruimtes en verder is er een kantoortje bij de aparte ingang en een beheerderswoning van twee verdiepingen. Kerk en bijgebouw omsluiten een voorplein.

21 Doopsgezinde kerk1952 11136068

De Doopsgezinde kerk aan het eind van de Delftsevaart.

Stadsarchief Rotterdam

21 doopsg interieur

Het skelet is ook in het interieur zichtbaar.

Gekartelde dakranden

De grote kerkzaal heeft een geprefabriceerde betonconstructie, die duidelijk zichtbaar is in de gevel. De tussenliggende gevelvlakken bestaan uit baksteen en hoge vensters. Aan beide lange zijden van de zaal zijn vanaf 2,20 meter hoogte ramen aangebracht. Deze smalle hoge vensters zijn voorzien van driehoekige dakjes, die een karakteristieke gekartelde dakrand vormen. De voorbouw heeft een gevel van betonelementen. Het interieur van de kerkruimte is zeer sober, volgens de prijsvraagjury ‘misschien wat koel, maar toch wel passend bij het karakter van de dienst.’ Aangezien de architect Kuiper lid was van de doopsgezinde kerk, heeft hij waarschijnlijk bewust voor deze soberheid gekozen. Ook de architectuurmedewerker van de NRC vindt die soberheid passend: ‘De eredienst van de Doopsgezinden onderscheidt zich door opvallende soberheid. Daar het kerkgebouw uitdrukking moet geven aan de geloofswerkelijkheid, die de kerk is, voldoet de rechthoekige zaal, overspannen door het hoogopgaand betonskelet, uitermate. Een vrijwel alzijdig doorlicht kerkinterieur van een verheven rust en eenvoud.’

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9934 2

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

Zij maakt op velen de indruk van een veredeld gemaal, een zeer onrechtvaardige karakterisering, die niet het gevolg is van de bouwtrant, doch van haar plaatsing op het einde van een breed water, waar men onwillekeurig een gebouw, dat met de contrôle van de waterstand verband houdt, verwacht. Had men de kerk ergens anders gebouwd dan was niemand op de al te voor de hand liggende vergelijking niet een pompstation gekomen. De kerk maakt een vriendelijke, doch ietwat hooghartige indruk, als van een genootschap, dat vreemden niet zal afstoten maar hen evenmin gemakkelijk op zal nemen, geheel in overeenstemming met de geest van de doopsgezinde gemeenschap die, van nature besloten, een nieuw lid slechts wenst te aanvaarden als hij daar terdege over heeft nagedacht, hetgeen blijkt uit het feit, dat men eerst aangenomen kan worden als men de jaren des onderscheids heeft bereikt. De hooggeplaatste ramen, de bijna trots oprijzende pijlers, strak van vorm, geven het gebouw iets statigs. Maar de maat van de vensters, de bijna landelijke dakkapellen vormen het juiste tegenwicht en zorgen ervoor dat de kerk er zowel gemoedelijk als deftig uitziet.

Rein Blijstra, Het Vrije Volk 17 april 1953

1978 Haagseveer Noordmolenwerf Ld H NL Rt SA 4100 2005 7404 01

Aan het einde van het Haagseveer ligt de Doopsgezinde Kerk. Rechts de woningen aan de Noordmolenwerf van Hoogstad in aanbouw..

Lex de Herder, Stadsarchief Rotterdam, 1978

1986 Noordmolenwerf Ld H NL Rt SA 4100 2005 7864 TM 7867 03

Luchtfoto van de Noordmolenwerf en het Haagseveer. Links naast de kerk ligt de woontoren Noordmolenwerf die in 2006 voorzien is van een goudkleurige 'regenjas'.

Lex de Herder, Stadsarchief Rotterdam, 1986

Gerrit Kuiper

De architect Gerrit Tammo Jan Kuiper (1914-1996) is goeddeels onbekend gebleven; zijn doopsgezinde kerk in Rotterdam is het enige gebouw dat in tijdschriften en boeken is besproken en afgebeeld. Merkwaardig, want hij had een veelbelovende start van zijn architectenloopbaan. Na stages bij Brinkman & Van der Vlugt en Le Corbusier werd hij medewerker van Sybold van Ravesteyn bij de Diergaarde en won hij won vervolgens de prijsvraag voor de kerk. Maar nadat deze was opgeleverd, is er nauwelijks meer iets vernomen van Gerrit Kuiper. Hij bouwde nog enkele doopsgezinde kerken, een rijtje woningen in Overschie, enkele bedrijfsgebouwen en een woongemeenschap voor Ouden van Dagen in Ermelo.

Gerrit Kuiper kwam uit een bijzonder gezin, waaraan zelfs een boek is gewijd: Het huis met de leeuwen door Tania Heimans. Hij was de oudste zoon van Koenraad en Cornelia Kuiper. Zijn vader was vanaf 1924 directeur van de Rotterdamse diergaarde en het gezin woonde dan ook in de directeursvilla in de dierentuin. Minstens zo bijzonder was zijn moeder, Corry Kuiper-De Jongh. Zij was actief in de vrouwenemancipatie en schreef artikelen in de NRC, Haagsche Post en Groene Amsterdammer.

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk7

De Doopsgezinde Kerk anno 2021.

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9900

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

Anno nu

Het kerkgebouw is nog volledig ongewijzigd. De omgeving is behoorlijk veranderd, want het gebouw is inmiddels ingebouwd in de woningbouw van het Pompenburg. Het voorplein is daardoor een rotonde geworden. In 2020 is het gebouw aangekocht door Droom en Daad en zal het een culturele functie krijgen.

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk6

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9887

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk10

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9930

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk8

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9941

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk4

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam,2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9933

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk3

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk9

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9890

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde kerk2

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9886

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2019 Doopsgezinde Kerk Sandra Fauconnier

De Doopsgezinde Kerk in 2020.

Sandra Fauconnier

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9911

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9897

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9953

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9906

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9958

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9928

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

2021 PWR Lageweg Doopsgezinde Kerk DSCF9938

Marlies Lageweg, Platform Wederopbouw Rotterdam, 2021

Prev
Next
Architect
G.J. Kuiper
Periode
1949-1951
Locatie
Noordmolenwerf 3, Rotterdam, Nederland
Onderwerpen
Gebouwen
Buurten
Centrum
Gebouwen
Kerken