De Vallende Ruiter - Gran Miracolo

Kort na de bevrijding is in Rotterdam-Zuid het Pleinwegcomité gevormd van oud-verzetsstrijders en nabestaanden van omgekomenen, dat een verzetsmonument op het centrale plein van de linker Maasoever wil stichten. Het duurt echter nog ruim tien jaar voor dit idee gestalte krijgt. Vooral omdat de plannen voor het Zuidplein voortdurend wijzigen en er dus geen geschikte locatie is. Overigens was er al op 29 juni 1945, zes weken na de bevrijding, een eenvoudig gedenkteken onthuld ter nagedachtenis aan de twintig hier gefusilleerde verzetsmensen. Dit moest in 1953 wijken voor de bouw van een blok woningen.

Op een expositie in Museum Boijmans-Van Beuningen in 1955 valt een ruiterstandbeeld van Marini op en het comité besluit dit te bestemmen als herdenkingsmonument. Nadat de verschillende wijkraden zich akkoord hebben verklaard komen er ook gunstige adviezen van het comité Herrijzend Rotterdam en de Nationale Monumenten Commissie. Vervolgens ligt de definitieve beslissing bij het gemeentebestuur. Dat wordt gevraagd bij te dragen aan de sokkel, net als bij het beeld van Zadkine.

Net als het beeld Verwoeste Stad van Zadkine betreft het een reeds bestaand beeld en geen opdracht of prijsvraag. Het beeld van de ruiter op het achterover deinzende paard is in 1953 gemaakt en stond dus in 1955 op een grote Marini-tentoonstelling in Museum Boijmans-Van Beuningen. Het geëxposeerde exemplaar was eigendom van een museum in Frankfurt. Het museum en Marini gaven toestemming er een tweede afgietsel van te maken.

Verschillende groeperingen hebben er overigens moeite mee, dat er een verzetsmonument zou komen van een Italiaan. Italië was immers een voormalige vijandelijke mogendheid. Maar Marini was vrij gebleven van elke fascistische smet. Hij had zelfs bij de opening van een tentoonstelling Mussolini luidkeels uitgelachen toen die een van zijn beruchte, brallerige toespraken hield. Van 1942 tot 1946 verbleef hij in Zwitserland.

Juli 1957 stemt de gemeenteraad in met de plaatsing en financiering van het beeld. Alleen PvdA-er Mager was tegen. Hij vond het beeld als kunstwerk onaanvaardbaar en zag er geen monument in, waarmee de gevallenen in het verzet worden herdacht.

In 1935 maakt Marino Marini (1901-1980) zijn eerste ruiterbeeld, een thema dat hij steeds vaker zal uitbeelden. Aanvankelijk zijn de beelden in rust, zoals bij de Romeinse ruiterfiguren. Maar de beelden worden steeds heviger en drastischer. De ruiter wordt kleiner, hij strekt de armen en heft het hoofd naar de ruimte. Zijn zit op de rug van het paard wordt onzekerder en het lichaam wordt vervormd. In 1950 heeft Marini een aparte zaal op de tentoonstelling 'Figuren uit de Italiaanse kunst na 1910' in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ook bij de beeldententoonstelling in Sonsbeek in 1952 is hij vertegenwoordigd. In 1955 is er een grote overzichtstentoonstelling van Marini in Museum Boijmans-Van Beuningen. De critici zijn over het algemeen lovend. J.M. Prange ziet in Het Parool overeenkomsten tussen het beeld en Picasso's 'Guernica'. A.M. Hammacher merkt over zijn paarden op, 'dat het geheim van de kunstenaar wellicht schuilt in zijn vermogen om uit een voedingsbodem van oude culturen van voor de renaissance, toch de eigen vorm te vinden voor een plastische zeggingskracht die tot de twintigste eeuw behoort.'

Het bronzen beeld heeft een hoogte van ongeveer 2,25 meter. Het kwam op een betonnen sokkel te staan, vervaardigd door Gemeentewerken. Vlakbij het beeld kwam vrijwel tegelijkertijd de voormalige directiekeet van de Bijenkorf. Het gebouwtje werd verplaatst vanaf de Coolsingel en kwam gedeeltelijk boven een vijvertje te staan. Het ging worden gebruikt als expositieruimte.

Terwijl de voorbereidingen voor het beeld in volle gang zijn, komen er begin 1958 berichten over de plannen voor een tweede herdenkingsmonument. Hetzelfde comité dat het beeld van Marini heeft aangekocht, geeft ook beeldhouwer Cor van Kralingen een opdracht. Voor een beeld op de binnenhof van het blok woningen, tussen Zuidplein en de Goereesestraat. Op deze plek zijn in maart 1945 twintig Rotterdammers door de bezetter gefusilleerd.

De moderne vormen van Marini's werk worden in de kring van nabestaanden niet steeds gewaardeerd, en er is een voorkeur het centrale monument op het binnenterrein van het nieuwe woningblok te situeren. Maar daar is geen plek voor een beeld van enige omvang. Eerst zou er een plaquette komen op het binnenterrein, maar uiteindelijk maakt Van Kralingen een naturalistisch hardstenen beeld, een zittende, treurende vrouw. Met de oplossing van twee monumenten zijn alle partijen tevreden. Op de sokkel staan de namen van de twintig gefusilleerden , de jaartallen 1940-1945 en de woorden:

Hier vielen twintig vaderlanders

Zij leven voort in onze gedachtenis

Saillant detail is dat Cor van Kralingen juist in deze jaren een polemiek start tegen de 'moderne' beelden in de stad. Hij moet weinig hebben van Zadkine, Gabo en Moore. ‘In hun angst om behaaglijk te zijn, wordt door moderne beeldhouwers alles zo onbehaaglijk mogelijk gemaakt.’ In de ingezonden brievenrubrieken van de kranten staan voorvechters van de abstracte beelden en de traditionalisten tegenover elkaar. Opmerkelijk genoeg is het beeld van Zadkine al binnen enkele jaren unaniem omarmd, zo blijkt uit die ingezonden brieven. Maar Het Ding van Gabo voor de Bijenkorf en het baksteenreliëf van Henry Moore op het Bouwcentrum krijgen minder waardering. Ook het beeld van Marini wordt nog met scepsis bekeken.

Dodenherdenking valt vanwege de zondagsrust in 1958 op zaterdag 3 mei. Om 11 uur 's ochtends wordt het monument Treurende vrouw van Van Kralingen onthuld. Het is een sobere plechtigheid, waarbij honderd kinderen van hervormde, gereformeerde, katholieke en openbare lagere scholen twee liederen zingen.

In de avonduren volgt de officiële onthulling van het grote verzetsmonument. Marino Marini is zelf niet aanwezig wegens ziekte van zijn vrouw. Dr. J.H. Lamberts, voorzitter van het Pleinwegcomite, spreekt het openingswoord: ‘Wij hebben ons bij de keuze vaneen monument laten voorlichten door verschillende deskundigen en Comité Herrijzend Rotterdam. Wij hebben tenslotte dit beeld gekozen, omdat het de gedachten van verzet en bevrijding op de beste en meest spirituele wijze weergeeft.’ Het beeld wordt onthuld door Frans Lam, een na de bevrijding geboren zoon van een gefusilleerde verzetsstrijder. Burgemeester Van Walsum aanvaardt vervolgens het monument namens het gemeentebestuur. Daarna wordt een speciaal gecomponeerde 'Herdenkingscantate' uitgevoerd door 450 zangers en zangeressen en twee harmonie-orkesten.

Aanvankelijk staat het beeld van Marini, ondanks het flinke formaat, er nogal verloren bij. De inrichting van het Zuidplein laat op zich wachten. De wijkraad noemt het een regelrecht schandaal en een aanfluiting voor de stad. Pas in het najaar van 1958 wordt de omgeving onder handen genomen. De directiekeet komt boven een singel te staan, die eindigt in een vijver met het beeld. In de vijver komt een soort terras en het beeld krijgt een voetstuk van zwart marmeren platen. Op de sokkel staat een gedicht van Piet Begeer.

Vanwege de bouw van de metro wordt het beeld enkele malen verplaatst. In 1988 wordt er een definitieve oplossing gevonden. Het beeld wordt verplaatst naar de overkant van de Pleinweg, naar het plantsoen van de Mijnsherenlaan. Om het beeld niet te laten wegzinken in het grootstedelijke geweld ontwerpt stadsarchitect Maarten Struijs een omlijsting van twee witte betonnen vlakken, waartegen het donkere brons goed afsteekt.