• Artikelen

De Boeg

De Boeg is het monument uit 1957 voor de gevallenen van de koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog. Het ontwerp is van kunstenaar Carasso die oorspronkelijk niet de ontwerpwedstrijd won. De beeldengroep is later geplaatst.

1967 De Boeg AG NL Rt SA 4121 9088 01

Monument de Boeg voor gevallenen op de koopvaardijvloot in de Tweede Wereldoorlog aan de Boompjes in avondlicht, op de achtergrond het Noordereiland.

Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam, 05 januari 1967

Naar wij vernemen zijn de voorbereidingen voor het oprichten van een Nationaal Monument voor de Koopvaardij thans zover gevorderd, dat de totstandkoming verzekerd mag worden geacht. Onder voorbehoud van goedkeuring door de betrokken autoriteiten, is een definitieve plaats gekozen in het hart van Rotterdam aan de rivier. Een opdracht tot uitvoering is nog niet verstrekt; daar dienaangaande nog nader overleg wordt gepleegd. Omtrent de vorm van het monument kunnen nog geen nadere mededelingen worden gedaan. Naar men ons verzekerde, ligt het in de bedoeling in dit monument de erkentelijkheid van 't gehele Nederlandse volk tot uitdrukking te brengen voor het werk, dat de Nederlandse koopvaardij gedurende de tweede wereldoorlog heeft verricht, terwijl tevens beoogd wordt de nagedachtenis der gevallenen te eren.

Het Vrije Volk 24 februari 1949

Koopvaardijmonument

Het monument De Boeg is opgericht ter nagedachtenis voor de ruim 3500 gesneuvelde zeelieden in de Tweede Wereldoorlog. Het beeld is een creatie van de van origine Italiaanse beeldhouwer Fred Carasso (1899-1969). In de ontwerpfase en tijdens de uitvoering moesten heel wat problemen worden overwonnen. De Boeg werd op 10 april 1957 onthuld, maar was eigenlijk pas in 1965 helemaal klaar, toen een beeldengroep werd toegevoegd.

De Nationale Monumenten-Commissie coördineerde de gedenkmonumenten voor de Tweede Wereldoorlog, om een wildgroei aan monumenten te voorkomen. Zij kwam in het voorjaar van 1947 met het advies het nationale monument voor de koopvaardij aan Rotterdam toe te wijzen. De gemeente stelde een prominente plek aan de kop van de Leuvehaven beschikbaar. De stichting „Nationaal Monument voor de Koopvaardij" bracht 180.000 gulden (ca. 80.000 euro) bijeen voor het monument.

In 1950 werd besloten een prijsvraag uit te schrijven voor het ontwerp. Er werd een jury aangesteld, die de ontwerpen zou beoordelen, bestaande uit reder Anthony Veder, stadsarchitect Kees van Traa, Boijmans-directeur Coert Ebbinge Wubben, beeldhouwer Hildo Krop, architect Hugh Maaskant en kunstcriticus Bram Hammacher. Er werden zowel beeldhouwers als architecten uitgenodigd, het kunstwerk zou immers door zijn formaat op het grensvlak van kunst en architectuur uitkomen. Het monument moest niet alleen de nagedachtenis eren van de gesneuvelden op zee, maar ‘het zou ook een element van bevrijding als een bekronend motief moeten weergeven.’ Uitgenodigd werden de beeldhouwers Fred Carrasso, Wessel Couzijn, Teun Roosenburg en Willem Reijers en de architecten Frits Peutz en Joost Boks.

Z N22157 Koopvaardijmonument

Ruggegraat. Het winnende ontwerp voor een Koopvaardijmonument van Willem Reijers uit 1952.

Hans Sibbelee, CKDRU Nijmegen

1993 Couzijn Vlissingen G Dukker RCE 311478

Nummer 2 van de prijsvraag Koopvaardijmonument door Wessel Couzijn dat later in Vlissingen geplaatst is.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 311478, G. Dukker, 1993

Ruggegraat

De zes ingeleverde ontwerpen leverden niet het gewenste resultaat en er kwam een tweede ronde met drie beeldhouwers : Carasso, Couzijn en Reijers. Het voorstel van Reijers, Ruggegraat, kreeg de voorkeur van de jury. Het beeld van Reijers zou vijf en dertig meter hoog worden. Op de tweede plaats eindigde het ontwerp van Couzijn, dat moeilijk uitvoerbaar leek. (In 1974 werd het beeld van Couzijn op kleinere schaal toch uitgevoerd in Vlissingen.) Carasso eindigde met het beeld Boeg op de derde plaats. Het is een meer dan veertig meter hoge aluminium boeg die stoer de gestileerde betonnen golven klieft. De prijsvraaginzendingen werden in de zomer van 1952 tentoongesteld in het Schielandshuis.

Deze „ruggegraat", die inderdaad laat denken aan een geraamte, een karkas, staat omhoog uit een betonmassa in de gedaante van een brekende golf. De „golf" komt aan de zijde van de rivier.

De gedachte van Reyers is als geheel bewonderenswaardig, zijn oplossing moedig, maar toch krampachtig. Het open, ruimtelijk zeer actieve geraamte, verdroeg geen „lading" en zeker niet een „lading" als een hangende bol, die de opwaartse vaart een blok aan het been bindt. Maar het is mogelijk, dat bij de aangegeven hoogte en- in het blanke metaal deze bezwaren minder zullen wegen.

Of de „eenvoudige zeeman", waarover de jury spreekt, ontroering zal voelen bij het voorbijvaren aan dit gedenkteken, Is een vraag, die wij liever onbeantwoord laten.

Pierre Janssen, Het Vrije Volk 28 juli 1952

Wangedrocht

Ook criticus Jan Engelman is weinig lovend in het Katholiek Bouwblad. Hij vindt dat Reijers ‘een minimum van gedachte giet in een zwakken, gewild abstracten vorm’, maar is ook over de andere ontwerpen niet enthousiast: armoedig, schraal en schematisch. Het ontwerp van Reijers oogstte niet alleen weinig waardering bij de kunstcritici, maar vooral bij het grote publiek. In ingezonden stukken sprak men over een foei-lelijk beeld en een wangedrocht. Diverse betrokkenen keerden zich tegen de jury-uitslag: de Vereniging van Nederlandse Koopvaardijkapiteins 1943, de contactcommissie van de diverse organisaties van zeevarenden, het Prinses Margriet-fonds en ten slotte de Nederlandse redersvereniging. Op 28 oktober 1952 volgde de verrassende ontknoping van deze kunstrel: het Comité van de Stichting Nationaal Monument Koopvaardij legde het advies van de prijsvraagjury naast zich neer en koos voor het als derde geëindigde ontwerp van Fred Carasso. De niet-bekroonde deelnemers kregen een honorarium en Reijers kreeg een extra schadeloosstelling. Het comité benadrukte dat de protesten geen doorslaggevende rol in dit besluit hadden gespeeld.

Ter verklaring van deze keuze herinnert het comité er allereerst aan dat zijn prijsvraagprogramma wel een zeer moeilijke taak op de schouders van de mededingers legde. Zij moesten immers een monument ontwerpen, dat niet alleen aan vele begrippen als offervaardigheid, plichtsbetrachting, moed in de strijd en vreugde na de bevrijding uitdrukking moest geven, doch dat daarenboven voor brede lagen van de bevolking begrijpelijk moest zijn. Het comité ziet zeer wel dat de inzenders hier nauwelijks volledig konden zijn en dat zij op één van deze verschillende aspecten de nadruk hebben doen vallen. Aan de andere kant heeft dit ook de taak van de jury allerminst vereenvoudigd, omdat de inzendingen nu onderling zeer moeilijk vergelijkbaar werden.

Dat de jury bij haar beoordeling allereerst de aesthetische betekenis en daarna pas de algemene begrijpelijkheid van de ontwerpen in beschouwing nam, kan het comité volkomen billijken. Het comité zelf heeft de eis van algemene verstaanbaarheid zwaar doen wegen en meent, dat het ontwerp onder motto „Boeg" daaraan voldoet, zulks in tegenstelling tot het ontwerp dat de jury voor uitvoering heeft aanbevolen. De besprekingen met de heer Carasso over het uitvoeringsontwerp zullen thans worden geopend.

Het Parool 28 oktober 1952

1956 boeg NL Rt SA 4273 L 2159

Het betonnen voetstuk van De Boeg in aanbouw in 1956.

Stadsarchief Rotterdam

1957 boeg NL Rt SA 4204 12048

Op 27 augustus 1956 werd het bij de RDM vervaardigde met aluminium beklede beeld op het voetstuk gemonteerd.

Stadsarchief Rotterdam

Vertraagde uitvoering

Carasso werkte zijn ontwerp verder uit in samenwerking met een bouwcommissie bestaande uit Van Traa, Maaskant en constructeur Aronsohn. Omdat in zijn ontwerp de elementen offer en strijd ontbraken, ontstond in 1953 het idee het beeld te voorzien van een beeldengroep bestaande uit een roerganger, drie zeelieden en een verdronkene. Een complicerende factor was de gewijzigde situatie aan de kop van de Leuvehaven. De waterkering langs de Nieuwe Maas moest op Deltahoogte worden gebracht en om die reden werd de Maasboulevard aangelegd. Bij de Leuvehaven kwam een keersluis. Het monument werd onderdeel van een plein bij de keersluis. De gemeente had besloten de fundering voor het monument en de ophoging van het terrein voor haar rekening te nemen. De cilindervormige sokkel van gewapend beton op een betonnen paalfundering kostte 73.500 gulden (ca. 35.000 euro). Omdat het project veel vertraging had opgelopen was het beschikbare budget ontoereikend en werd een extra bijdrage van ruim 40.000 gulden (ca. 18.000 euro) verworven.

Vanaf september 1955 werd het beeld uitgevoerd bij de Rotterdamse Droogdok Maatschappij (RDM).

1962 boeg NL Rt SA 4121 6047 2

De Boeg in 1962

Stadsarchief Rotterdam

1958 boeg omslag

De Boeg prominent op de omslag van het tijdschrift De Maasstad, gewijd aan de belangen en de wederopbouw van Rotterdam.

Collectie Paul Groenendijk

„De Boeg" zal bijna vijftig ton wegen en ruim veertig meter hoog worden (het voetstuk is bij deze cijfers niet meegerekend). Niet minder dan veertig ton gewicht komt voor rekening van een frame van stalen buizen, waarop 8½ ton aluminiumplaten ter dikte van 3 millimeter gemonteerd wordt. Men gebruikt ongeveer 160 platen van 5 bij 1 meter. Voor het vastzetten van de gebogen aluminiumhuid zullen wel zo’n 90.000 klinknagels nodig zijn.

Vorig jaar september is men bij de RDM begonnen met het uitzetten van de spanten. Er was niet alleen veel constructeursvernuft nodig om het geheel de juiste, „vloeiende" vorm te geven, maar vooral ook had men te rekenen met de werking van de wind en van de temperatuur.

Verdere zorgen baarde het feit, dat het staal niet in aanraking mocht komen met het aluminium, wilde dat laatste niet door corrosie (“roest") aangetast worden. Vandaar dat men klinknagels van aluminium gebruikt en verschillende constructie-elementen zorgvuldig in kokertjes zet.

Het Vrije Volk 2 juli 1956

1957 boeg NL Rt SA 4121 505

Officiële onthulling van het Koopvaardijmonument De Boeg op 10 april 1957.

Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam

1965 boeg 1965 NL Ha NA 2 24 01 03 0 917 9699

Plaatsing van de beeldengroep in 1965.

Het Nationaal Archief / 2 24 01 03 0 917 9699

Officiële onthulling

Op 27 augustus 1956 werd het beeld naar de Leuvehaven gesleept, waar het op het betonnen voetstuk werd gemonteerd en de verdere afbouw kon aanvangen. Pas op 10 april 1957 werd De Boeg officieel onthuld door een jeugdige prinses Margriet, ruim tien jaar na het eerste initiatief. Het beeld stond nog steeds geïsoleerd op een eilandje vanwege de aanleg van de keersluis. De beeldengroep werd pas op 15 juli 1965 zonder ceremonieel aangebracht.

Een griepaanval kon gistermiddag prinses Margriet niet weerhouden om in Rotterdam het nationale monument voor de koopvaardij De Boeg te onthullen. Ze had 's morgens de school verzuimd, maar 's middags stond ze -weliswaar bleekjes en zwijgzaam- op de kop van de Leuvehaven om onder het wakend oog van tal van autoriteiten en genodigden, de officiële onthulling te verrichten.

Met vier kordate rukken zette het petekind van de koopvaardij de scheepstelegraaf, die aan de voet van het monument -een uit de golvende oprijzende boeg- was geplaatst, op: Volle kracht vooruit.

Daardoor viel de vlag van de in het voetstuk uitgehouwen spreuk „Zij hielden koers". Op dat moment gingen de nationale vlag en de vlaggen van alle Nederlandse rederijen, die eerst halfstok hingen, in top.

Het Vrije Volk 11 april 1957

1959 De Boeg AG NL Rt SA 4121 3405 01

De Boeg aan de Maas met de Euromast, Maastorenflat en kathedraal Westzeedijk op de achtergrond.

Ary Groeneveld, Stadsarchief Rotterdam, medio 1960

2020 Boegmonument 1940 45 4

De Boeg in 2020 met links op de achtergrond de Erasmusbrug en de Rotterdam.

Anno nu

Het monument De Boeg staat nog altijd als fier symbool langs de Nieuwe Maas. Wel is de directe omgeving veranderd. Het plein rond de Boeg was lange tijd een parkeerterrein en was enige jaren in gebruik als stadsstrand. Sinds 2012 is het gebied opnieuw ingericht door landschapsarchitect Piet Oudolf als onderdeel van de vergroening van de Maasoevers.

2020 Boegmonument 1940 45 1
2020 Boegmonument 1940 45 6
2020 Boegmonument 1940 45 5
2020 Boegmonument 1940 45 3
2020 Boegmonument 1940 45 2
Prev
Next

Filmpje over het monument De Boeg

Kunstenaar
F. Carasso
Periode
1950-1957
Locatie
Leuvehoofd, Rotterdam, Nederland
Onderwerpen
Kunst
Buurten
Wijnhaven