Bouwcentrum

Tijdens de oorlogsjaren wordt in Den Haag de basis gelegd voor het Bouwcentrum, dat dan nog Bureau Documentatie Bouwwezen heet. De aannemer Joop van der Wal, directeur van de BAM, en de statisticus Jan van Ettinger, werkzaam bij het CBS, zijn de initiatiefnemers van dit instituut, dat op wetenschappelijke en systematische wijze de wederopbouw van het land zou moeten gaan begeleiden. De Bond van Nederlandse Architecten en het centraal college van het Bouwwezen steunen het initiatief. Voorlichting en documentatie van de bouwtechniek werd van groot belang geacht voor de Wederopbouw. In het Bouwcentrum konden professionals en geïnteresseerden terecht voor tentoonstellingen en objectieve informatie over bouwen en wonen.

In 1946 werd het Bouwcentrum officieel opgericht en kreeg de jonge Rotterdamse architect Joost Boks (1904-1986) de opdracht voor het maken van een ontwerp. Boks was bevriend met directeur Van Ettinger. In februari 1946 had Boks een ontwerp gereed voor een locatie aan de Coolsingel. Behalve één geveltekening in het Boks-archief is hier verder niets van bekend. Korte tijd later werd de definitieve locatie bepaald: het voormalige Diergaardeterrein bij het Kruisplein in de nabijheid van het Groothandelsgebouw. Enkele maanden later had Boks het ontwerp voor de nieuwe locatie klaar: het karakteristieke zestienhoekige gebouw. In maart 1947 startte de bouw.

“Het is waanzinnig om nu zulk een gebouw in Nederland op te richten”. Dat vinden de Nederlandse bouwmaterialenhandelaren aldus Trouw. Volgens het Algemeen Handelsblad kan de bouw beter worden stopgezet en het geld besteed aan het importeren van nylon kousen. Daar was kennelijk meer behoefte aan! Materiaalschaarste vertraagt de bouw weliswaar, maar van stopzetten is geen sprake. In december 1948 werd het gebouw in gebruik genomen en op 18 mei 1949, Opbouwdag, werd het Bouwcentrum officieel geopend. In 1950 werd voor het gebouw een plastiek van Piet van Stuivenberg geplaatst, de eerste abstracte plastiek in de openbare ruimte in Rotterdam.

Het gebouw heeft de vorm van een regelmatige zestienhoek met een zijde van negen meter en een diameter van 45 meter. Aan de randen bevinden zich drie lagen met tentoonstellingsruimtes, voorzien van geheel gesloten gevels. In het midden van het gebouw zorgt een vide over de totale hoogte voor daglichttoetreding. In de vide is een paddenstoelachtige constructie met drie vloeren geplaatst, die een halve verdieping verspringen ten opzichte van de galerijen. Kern en galerijen zijn verbonden door trappen en bruggen. Het idee is dat de bezoeker door deze opzet ongemerkt door het gebouw zou dwalen en uiteindelijk de bovenste vloer zou bereiken. Het middendeel wordt afgedekt door een schotelvormig dak, gedragen door acht schuin naar boven lopende betonnen kolommen. Midden in het dak is een koepel aangebracht, opgebouwd uit 1025 in gewapend beton gevatte glastegels.

De centraalbouw is voorzien van een aantal uitbouwen: de entree aan de Diergaardesingel is gecombineerd met een bibliotheek, een vergaderzaal en een lezingzaal voor honderdvijftig personen. Aan de oostzijde was een café-restaurant. Het gebouw is als betonskelet uitgevoerd, met ver overkragende vloeren. De betonconstructie is opgevuld met wanden van baksteen. Om de niet-dragende functie te onderstrepen is in een sierverband gemetseld. Het gebouw is hiermee een voorbeeld van het compromis tussen traditioneel en modern bouwen, de zogenaamde shake-hands-architectuur van kort na de oorlog.

Het Bouwcentrum is maar liefst drie keer uitgebreid door Boks en zijn bureau EGM. De centraalbouw bood daarvoor met zijn ronde vorm weinig aanknopingspunten. Ook was het gebouw in binnen- en buitenland bekend vanwege zijn karakteristieke vorm. Dus zijn de uitbreidingen als losse gebouwen op het terrein geplaatst. In 1955 was de eerste uitbreiding klaar, een langwerpig gebouw langs het Weena met een betonskelet en strakke gevels, verlevendigd door een baksteenreliëf van 8,40 bij 18,60 meter van de bekende Engelse beeldhouwer Henry Moore. Het was een geschenk van de Vereniging Nederlandse Baksteenindustrie. In een soort ornamentele lijst van horizontale en verticale lijnen zijn een vijftal organische vormen opgenomen. Het kunstwerk werd uitgevoerd door twee ervaren metselaars en op 22 december 1955 onthuld.

In 1965 werd een tweede uitbreiding aan het Bouwcentrum gerealiseerd, opnieuw een langwerpig kantoorgebouw aan het Kruisplein. Tussen 1967 en 1970 werd een hoogbouw van achttien verdiepingen tussen de twee eerdere uitbreidingen gebouwd en een parkeergarage aan de Diergaardesingel. Voor de hoogbouw werd een betonnen plastiek, Sylvette, naar ontwerp van Picasso geplaatst. Het 7,5 meter hoge beeld werd vervaardigd door de Noor Carl Nesjar, die een speciale techniek had ontwikkeld om in het beton te kunnen tekenen.

Sinds eind 1996 is het Bouwcentrum in de voormalige Nationale Levensverzekerings-Bank aan de Schiekade gevestigd. Het Bouwcentrum-complex is in gebruik als gewone kantoorruimte. De uitbreiding uit 1955 is gesloopt en vervangen door het kantoorgebouw First, waarbij het baksteenreliëf van Henry Moore is gehandhaafd. Ook de uitbreiding langs het Kruisplein wordt gesloopt. Het beeld Sylvette is in 2003 verplaatst naar de nieuwbouw voor Museum Boijmans-Van Beuningen. Het beeld van Van Stuivenberg is vanwege de uitbreidingen verplaatst naar de Gedempte Zalmhaven. Het café-restaurant is de hoofdentree vanaf het Kruisplein geworden. Het ronde tentoonstellingsgebouw aan de Diergaardesingel is gerestaureerd door Schiller Architecten in 2000. De gesloten bakstenen wanden zijn voorzien van ramen voor daglicht. Het gebouw is sinds 2009 rijksmonument. Het werd gebruikt door woningcorporatie Vestia en is sinds 2017 in gebruik bij Greenchoice. Met liefde voor het gebouw heeft Greenchoice het Rijksmonument getransformeerd tot een modern kantoor en het dak voorzien van zonnepanelen. Tijdens Opbouwdag 2019 opent het gebouw zijn deuren en vormt het centrum van alle wederopbouwactiviteiten in de stad. Een plaquette ter ere van directeur Ettinger wordt onthuld en ook in Miniworld is een maquette van het gebouw bijgeplaatst.

Klik hier voor meer historische informatie over het Bouwcentrum.

Bekijk hier het polygoonjournaal over de opening van het Bouwcentrum.