Bospolder - Tussendijken

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de regio Rotterdam meer dan driehonderd keer gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. Bij die bombardementen kwamen in Rotterdam alleen al bijna 900 burgers om het leven, méér dan bij de Duitse vernietiging van de binnenstad. Tot deze opzienbarende conclusie komen Lennart van Oudheusden en Jac. J. Baart in hun boek Target Rotterdam uit 2018. Het absolute dieptepunt was het vergissingsbombardement van de Amerikanen op Rotterdam-West op 31 maart 1943. Het staat bekend als het Vergeten Bombardement en er waren ruim 400 slachtoffers.

Gedurende de oorlogsjaren waren er regelmatig luchtaanvallen op haveninstallaties, scheepswerven en fabrieken. Die werden immers gebruikt voor de Duitse oorlogsindustrie. Op 31 maart was het doelwit de werf van Wilton Fijenoord in Schiedam. Door het bewolkte weer, de onduidelijke instructies en navigatiefouten van de jonge, onervaren bemanning kwamen de bommen op allerlei plekken in Rotterdam-West terecht: Keilehaven, Lekhaven, Heijplaat en Wilton-Fijenoord. Door de stormachtige wind kwamen de laatste honderd bommen zelfs niet op de haveninstallaties terecht, maar noordoostelijk daarvan. Rond half twee ’s middags veranderde een deel van de wijk Tussendijken in een inferno. De schade was enorm: behalve de vele doden en gewonden waren 2661 woningen, 190 winkels en 89 bedrijven verwoest. Haast 13.000 mensen werden dakloos. De door de Duitsers gecontroleerde pers sprak schande van de ‘Anglo-Amerikaanse terreuraanvallen’.

Na de oorlog werd dit stadsdeel uiteraard ook hersteld. Het wederopbouwplan was minder rigoureus dan het Basisplan voor het centrum. In grote lijnen werd het bestaande stratenpatroon gevolgd, met de Mathenesserweg en Schiedamseweg nog steeds als brede doorgaande routes. Ten noorden van de Mathenesserweg en ten zuiden van de Schiedamseweg werden de gesloten bouwblokken hersteld. De punt tussen Mathenesserweg en Schiedamseweg kreeg een modernere, meer open opzet. Een aantal gesloten bouwblokken van gemeentelijk architect J.J.P. Oud werd vervangen door hoge flats aan een plantsoen. De groene strook werd in 1983 verbouwd tot een wijkpark. Het Grote Visserijplein werd als centrale open ruimte toegevoegd; sinds de jaren zestig is het in gebruik als marktplein. Ook het wijkgebouw werd pas in de jaren tachtig gerealiseerd.

Bij de nieuwbouw werd een meer open verkaveling toegepast. De galerijflats aan de Gijsinglaan vormen een breuk met de vooroorlogse structuur van gesloten bouwblokken en sluiten meer aan op de woningbouw in buitenwijken als Overschie. In één bouwblok aan de Schiedamseweg kwam een expeditiehof; ook achter de lage winkelbebouwing aan het eind van de Schiedamseweg kwam een soort expeditiestraat.

De scherpe punt waar Schiedamseweg en Mathenesserweg samenkomen werd verder met tamelijk losse objecten bebouwd: experimentele maisonnetteflats, een scholencomplex en het klooster Regina Pacis. In het plan waren meerdere bescheiden kerkgebouwen opgenomen: een katholieke kerk van Harry Nefkens aan de Mathenesserdijk (gesloopt in 1994), een gereformeerde kerk op de hoek van de Schiedamseweg en Schippersstraat van Chr. de Heer (gesloopt in 2001), een Apostolische kerk van M.E. Hartman aan de Korfmakersstraat en een gereformeerde kerk art. 31 van C. Hoekveen aan de Kuipersstraat. Aan het eind van de Schiedamseweg kwam in 1958 een modern politiebureau, met voor de jaren vijftig karakteristieke kunstwerken van Ian Pieters en Cees Timmer. Er zijn ook plannen geweest voor een badhuis hier, waar havenarbeiders zich na gedane arbeid zouden kunnen wassen.

Het herdenken van het bombardement van mei 1940 heeft in Rotterdam altijd in de schaduw gestaan van het vieren van de wederopbouw. Voor het bombardement op Rotterdam-West was helemaal geen aandacht. Daarom werd gesproken van het Vergeten Bombardement. In 1978 bij de 35-jarige herdenking, werd er voor het eerst bij stilgestaan door middel van een tentoonstelling in het wijkgebouw. Ook verscheen er een speciale aflevering van het tijdschrift WAR van de Werkgroep Arbeidersliteratuur Rotterdam. Op 31 maart 1993 werd ter nagedachtenis aan dit Vergeten Bombardement door minister-president Lubbers een monument onthuld. Beeldend kunstenaar Mathieu Ficheroux heeft in het plantsoen van Park 1943 cortenstalen cijfers van de datum verspreid, als door een bom getroffen.

De wederopbouw van Rotterdam-West heeft nooit veel aandacht gekregen, zeker afgezet tegen de wijze waarop Rotterdam zijn nieuwe centrum heeft gepromoot. Je zou naar analogie van het vergeten bombardement ook van de vergeten wederopbouw kunnen spreken. Voor een deel komt dit doordat de wederopbouwblokken vrij naadloos aansluiten op de bestaande bouw, die soms maar tien of twintig jaar oud was. Zo is het enige resterende halve gesloten bouwblok van J.J.P. Oud uit 1923 door architect Johan van Bokkum op vrijwel identieke wijze afgebouwd. Ook de laatste blokken aan de Mathenesserlaan van architect Krijgsman zouden net zo goed vooroorlogs kunnen zijn. Maar daarnaast is de meeste architectuur weinig onderscheidend.

In de loop der tijd is de nieuwbouw hier in dezelfde negatieve spiraal terecht gekomen als de andere, oudere stadsvernieuwingswijken van Rotterdam-West. In de sociale woningbouw en goedkope huurwoningen in de particuliere sector huizen grote concentraties kansarme Rotterdammers. Langzaam maar zeker lijkt ook dit stadsdeel er weer bovenop te komen, mede door enkele geslaagde nieuwbouwprojecten, zoals Le Médi en andere woningbouwprojecten langs de Hudsonstraat. Ook de bouw van het Dakpark langs de Vierhavensstraat, de gerenoveerde Lee Towers aan het Marconiplein en de algehele ontwikkeling van het M4H-gebied geven een positieve impuls. Een tienjarig traject Veerkrachtig Bospolder-Tussendijken moet de wijk naar een stedelijk sociaal gemiddeld niveau trekken. De wijk komt terug op de kaart.

Lees hier meer over Veerkrachtig Bospolder Tussendijken.