Betrokkenheid en gelaagdheid maken de stad

Joosje van Geest werkt sinds twee jaar in het Glazen Gebouw aan de Vijverhofstraat/Teilingerstraat, daarvoor was zij meerdere jaren in het Gele Gebouw aan de Zomerhofstraat gevestigd. Het Zomerhofkwartier, tegenwoordig aangeduid als ZOHO, werd grotendeels verwoest tijdens het bombardement en werd daarna bestemd tot bedrijventerrein. Eerst met tijdelijke gebouwen voor gedupeerde ondernemers uit de binnenstad, daarna zijn in de jaren ’60 de huidige gebouwen tot stand gekomen. De van oorsprong 19^e eeuwse woonwijk heeft nu nog maar weinig woningbouw. Het Glazen Gebouw is in 1964 gebouwd naar ontwerp van Krijgsman & Van Duin voor de IJzerwaren en Gereedschappenhandel. Joosje laat de mooie profilering van de stalen raamkozijnen zien die overigens best opgeknapt mogen worden. “Je voelt de connectie met de ijzerwarenhandel.”

Als architectuurhistoricus heeft ze een voorliefde voor rafelranden in de stad. Ze werkte daarvoor in het wederopbouwgebied aan het Delftseplein, maar moest het gebouw verlaten vanwege grootschalige ontwikkelplannen van LSI. Ze ging in ZOHO op zoek naar een nieuwe werkplek met een soortgelijke uitstraling. “Niet alles moet aangeharkt zijn. Creativiteit en betrokkenheid met de stad worden gestimuleerd als de omgeving nog niet af is. Het geeft mij het gevoel dat je van betekenis kan zijn en bij kan dragen aan verbetering. Het rauwe stuk stad met brede trottoirs en een park stimuleert de creativiteit en eigenaarschap; ik ben me in de loop der jaren betrokken gaan voelen bij dit stukje stad en bij de verschillende gebruikers van het gebied.”

De middelgrote maat van deze wederopbouwpanden is heel goed om de verschillende gebruikers in zo’n pand te leren kennen. Er worden bijvoorbeeld voorzieningen gedeeld en zijn er gezamenlijke lunches of samenwerkingsverbanden. Net als in de omgeving van het Delftseplein moeten er in de komende jaren in het Zomerhofkwartier ook woningen gebouwd worden. Waar Joosje bij het Delftseplein haar schouders ophaalde en snel naar een nieuwe werkplek zocht, is haar betrokkenheid bij het Zomerhofkwartier veel groter. Ze kreeg oog voor haar werkomgeving en is van ZOHO gaan houden. “In de loop der jaren ben ik me gaan beseffen dat je als gebruiker ook invloed kan hebben op de stadsontwikkeling.” Tweeënhalf jaar geleden trad ze daarom toe tot het bestuur van ZOHO-citizens. Ze was onder meer betrokken bij de inrichtingsplannen voor de Regentuin, vroeg een Stadslab-subsidie aan, formuleerde op uitnodiging van Woningcorporatie Havensteder, samen met een team ondernemers uit ZOHO, de kernkwaliteiten van het gebied, (de ZOHO-principes) en maakte deel uit van de tender-jury.

De 5 ZOHO-principes werden met open armen ontvangen en het manifest heeft behoorlijke invloed gehad op het programma van eisen voor de ontwikkeling van het gebied. De ZOHO-citizens zaten vervolgens ook in de jury van de tender. Zij hebben zich met name hard gemaakt voor betaalbare kantoorruimte, voor ruimte voor experiment en voor sociale woningbouw. “Dankzij onze zitting in de jury is de keuze niet op de ‘usual suspects’ gevallen. En we hebben te maken met een sterk programma van eisen waarin de ZOHO-principes richtinggevend zijn geweest. Het is mooi dat het uiteindelijk een lokale partij is geworden.” Joosje vervolgt: “Gezamenlijk kom je tot een grotere kwaliteit. Natuurlijk weten wij donders goed dat er woningen nodig zijn, maar hoe kan je zorgen dat een platform voor podiumkunstenaars of de NAS (red. organisatie voor maatschappelijke opvang in ruimte en programma) ook een plek krijgen nabij de binnenstad?”

Het gaat om oplossingen die voortkomen uit betrokkenheid met de gebruikers en de gebouwen en niet om de mooie plaatjes.

Joosje benadrukt dat het gebied dankzij alle activiteiten van de gebruikers de afgelopen jaren smoel heeft gekregen, en dat de ontwikkelaar daar heel blij mee zou moeten zijn. De oude panden, de historie van het gebied en de vele, uiteenlopende gebruikers tellen daarin mee. Ze schreef na haar studie in Groningen een biografie over Sam van Embden, de stedenbouwkundige en adjunct-directeur van de ASRO, die samen met Van Traa de wederopbouw in Rotterdam gestalte gaf. Het versterkte haar interesse voor het bouwen in de context van de maatschappelijke problematiek. “Het gaat er nu om dat we oplossingen bedenken die de gelaagdheid en diversiteit van de stad en haar gebruikers omarmen, niet alleen om de mooie plaatjes.” In de woningbouw zou het volgens Joosje bijvoorbeeld goed zijn als experimenten zoals woongenootschappen de ruimte krijgen zodat collectiviteit een plek krijgt. Daarnaast leidt historisch besef en kennis van de ontstaansgeschiedenis van een gebouw of gebied tot meer begrip en waardering. “Kwaliteit krijgt dan een veel bredere betekenis, het geeft extra gelaagdheid aan de stad.” Daarvoor zet ze zich graag in.

ZOHO heeft al zo’n smoel dat menig ontwikkelaar daar jaloers op zal zijn.

Is de missie daarmee geslaagd? Joosje schudt nee. De winnaar van de tender was in januari 2020 bekend, maar contractueel heeft het lang geduurd voordat het rond was. Dus alles was nog geheim. En nu begint het pas. Er zal nog veel informatie verstrekt moeten worden, er komt een inspraakplek en hoe blijven we in gesprek met de ontwikkelaar? Toch heeft ze het idee dat hun collectieve bemoeienis van grote waarde is geweest. En dat denkt de belangenvereniging in het Central District ook. Ironisch genoeg is het gebied, dat ze vijf jaar geleden moest verlaten, nog steeds niet ontwikkeld. Intussen is het Central District een hot-spot aan creativiteit geworden en dus nog aantrekkelijker om te ontwikkelen tot dure woongebieden. Geruchten over grootse plannen maken de toekomst onzeker. De bezorgde ondernemers hebben zich verenigd in District East en formuleerden richtlijnen om de kwaliteiten in het gebied te borgen. Daarbij hebben ze goed gekeken naar de principes en proces van de ZOHO-Citizens. Op deze manier is Joosje toch nog van betekenis geweest voor haar vroegere werkomgeving. En blijkt hoe belangrijk de context is.