Baankwartier

De brandgrens loopt op ingewikkelde wijze door het gebied. Zowel de zuidkant als de noordkant van het Baankwartier bleef gespaard. Aan de noordkant bleef een deel van de Bijenkorf van Dudok staan; aanvankelijk was het de bedoeling dit bouwdeel te gebruiken als uitgangspunt voor een vernieuwde Bijenkorf. Ook het aangrenzende uit 1940 stammende flatgebouw Dennehove van Jan Wils aan de Schiedamse Vest bleef ongeschonden. Aan de Zuidkant bleef het gloednieuwe GGD-gebouw van stadsarchitect Van der Steur uit 1940 gespaard en het ernaast gelegen blok woningen, een schoolgebouw en de Waalse kerk. Bij het begin van de Witte de Withstraat bleef het gebouw van de Rotterdamsche Hypotheekbank als enige gespaard. Verder werd een klein deel van Cool-Zuid verwoest.

Door de verkeersdoorbraak van de jaren zestig werd in Cool-Zuid meer gesloopt dan er in de oorlog verwoest was. Door de Blaak en de Rochussenstraat rechtstreeks met elkaar te verbinden moest het restant van de oude Bijenkorf uiteindelijk toch worden gesloopt en werden de Zwarte Paardenstraat, Boomgaardsstraat en Eendrachtsstraat bruusk doorbroken.

De nieuwe ideeën voor de verkeersdoorstroming hadden nog andere gevolgen voor het gebied. Voor de oorlog liep de Coolsingel schuin richting de Schiedamse Vest; in het Basisplan werd de Coolsingel langs de Leuvehaven over de Schiedamsedijk geleid. De Schiedamse Vest verloor daardoor zijn status als prominente (winkel)straat. De schuine positionering van de Rotterdamsche Bank aan de Coolsingel en de enorme breedte van de Schiedamse Vest herinneren nog aan deze situatie.

Voor de Tweede Wereldoorlog concentreerden het uitgaansleven zich rond de Schiedamsedijk. Het was een gewone straat met aan beide zijden bebouwing met cafés, hotels en bioscopen. Doordat de hoerenbuurt rond de Zandstraat voor de bouw van stadhuis en postkantoor was gesloopt, concentreerde de prostitutie zich vanaf 1920 rond de Schiedamsedijk. De bijna honderd cafés en bordelen op ‘de Dijk’ trokken vooral passagierende zeelieden. Een van de bekendste cafés was De Cosmopoliet (Dans en geniet in de Cosmopoliet), waar jazz werd gespeeld en de gebroeders Jaap en Arie Valkhoff en Malando optraden. Het Leger des Heils was zeer actief in deze buurt. Maar er waren ook andere stedelijke voorzieningen voor zieken en zwakken in het gebied: het Stadsarmenhuis aan het Vasteland, de Gemeentelijke Zweminrichting aan de Baan, de Rotterdamsche Openluchtschool aan de Boschhoek en het Centraal Gebouw voor de Volksgezondheid aan de Baan, dat in 1940 gereed kwam.

In de Wederopbouw werd dit aspect versterkt door de bouw van het Oogziekenhuis, het hoofdkwartier van het Leger des Heils en de Keuringsdienst van Waren. De oude Schiedamsedijk keerde niet terug, maar werd een brede verkeersboulevard langs de Leuvehaven, met slechts aan één zijde bebouwing: winkels, kantoren en woningen. Het uitgaansleven keerde slechts heel beperkt terug. De Oasebar aan de Schildersstraat, dancing De Wieck aan de Westblaak en bioscoop Scala (het latere Cinerama) kregen onverwacht gezelschap van enkele nachtclubs in de Hartmansstraat. Een idee voor een uitgaanscentrum op het Landje nabij de Schotse kerk werd in 1952 na protesten afgeschoten. Pas in de jaren zeventig werd de Witte de Withstraat een wat louche uitgaansstraat. Door actief gemeentelijk beleid kreeg deze straat een meer culturele uitstraling en groeide de laatste jaren uit tot een populair uitgaansgebied. Dat uitgaansgebied heeft zich inmiddels uitgebreid tot de Schiedamse Vest en de Schildersstraat.

De wederopbouw van het Baankwartier werd al in 1942 gestart met de bouw van het Oogziekenhuis. Dit was als fors gebouw gedacht aan de Schiedamse Vest, in lijn met de Bijenkorf en Dennenhove. Ook de latere gebouwen langs de Schiedamse Vest zijn fors: het woongebouw Cityflat, de Nationale Handelsbank en het Gewestelijk Arbeidsbureau. Het restant van de waterpartijen aan de Schiedamse Singel werd met puin gedempt. De ronde vorm van de bebouwing hier is de enige zichtbare referentie aan de vroegere stadsvest. Afgezien van de Schotse kerk werd hier niets gebouwd, mogelijk vanwege de moeizame bouw van de kerk op het puin. Ook de overzijde bij het Oogziekenhuis en de Waalse kerk bleef grotendeels onbebouwd.

Het blok tussen Baan en Schiedamsedijk werd voor bedrijfsruimte bestemd. Ook enkele gemeentelijke functies kwamen hier: een Brandweerkazerne, het gebouw voor de Keuringsdienst van Waren en een onderstation voor de Stadsverwarming. Er werd een dubbele expeditiestraat aangelegd achter het hoge blok woningbouw aan de Schiedamsedijk. De eerste nieuwbouw was de behangselpapiergroothandel A. N. van der Hulst aan de Hoornbrekerstraat, een traditionalistisch ontwerp van architectenbureau Vermeer en Van Herwaarden.

De Schiedamsedijk nam de verkeersfunctie over van de Schiedamse Vest. Er kwamen enkele forse woningbouwblokken met royale winkelruimte op de begane grond aan de oostkant, in hoogte aansluitend op het gebouw van de GGD. De oever van de Leuvehaven bleef onbebouwd; hier kwamen ligplaatsen voor binnenvaartschepen. Op de hoek van de Schildersstraat kwam een hoog kantoorgebouw, de Leuveflat, als stedenbouwkundig accent. Ook de Maastorenflat, formeel aan het eind van de Schiedamsedijk, maar eigenlijk onderdeel van het Nieuwe Werk, was zo’n stedenbouwkundig accent. Pas eind jaren vijftig werd het restant van de Bijenkorf gesloopt. Het bouwblok rond de Brandersplaats werd pas eind jaren zeventig voltooid door woongebouw De Nieuwe Veste van Aat van Tilburg.

Het driehoekige bouwblok Witte de Withstraat, William Boothlaan en Schiedamse Vest bevat maar één blokje woningen met winkels. Verder zijn er de gespaard gebleven Rotterdamsche Hypotheekbank, een kantoorgebouw met showroom voor Blikman & Sartorius, het complex voor het Leger des Heils en een kantoor voor dagblad De Maasbode. De Witte de Withstraat had enige tijd de bijnaam Fleet Street van Rotterdam, want hier was ook het nieuwe gebouw van dagblad De Rotterdammer (op de hoek van de Hartmansstraat) en verderop zat de Nieuwe Rotterdamsche Courant. De Nederlandse Dagblad Unie en later Het Vrije Volk zaten lange tijd aan de Westblaak 180.

Het gesloten bouwblok tussen Westblaak, Schiedamse Vest, Witte de Withstraat en Hartmansstraat heeft een centraal expeditiehof, bereikbaar door twee poorten. De grote bioscoopzaal van Scala/Cinerama neemt een groot deel van de hof in beslag. Aan de Schiedamse Vest staat woningbouw met winkels van Hendriks Van der Sluys & Van den Bosch uit 1952, aan de Witte de Withstraat van Lockhorst en Overeijnder uit 1950 en aan de Hartmansstraat van Lockhorst uit 1952. Typisch degelijke Rotterdamse wederopbouw van degelijke Rotterdamse bureaus. Het woonblok aan de Witte de Withstraat is verticaal geleed door de tussenliggende glazen trappenhuizen, vermoedelijk een poging om aan te sluiten op de pandsgewijze bestaande bebouwing van deze straat.

De zuidkant van het bouwblok bestaat uit een viertal middelhoge kantoorgebouwen: de Nederlandse Overzeebank van Hendriks Van der Sluys & Van den Bosch uit 1955; Amstleven van Harry Nefkens uit 1956; een kantoorgebouw met het Scala Theater van G.E. Lette uit 1957 en de Eerste Hollandsche Levensverzekering Bank van de Kraaijvangers uit 1961.

Het tweede deel van de Westblaak werd pas in de jaren zeventig volgebouwd met nogal lompe projectontwikkelaarsarchitectuur: de kantoorgebouwen Cometon van Hoogstad en Van Tilburg uit 1978, de NDU van Bakker & Verhoeff uit 1972 en Kok & Co. van Harry Nefkens uit 1970.

Eind jaren vijftig ontstond het idee voor een tramtunnel onder de Nieuwe Maas, eventueel uit te breiden met een tunnel onder de Schiedamsedijk. Uiteindelijk werd het een metro. De Schiedamsedijk was enkele jaren een bouwplaats.

Vanaf begin jaren zeventig werd getracht het gebied rond de Leuvehaven nieuw leven in te blazen. Eerst waren er plannen voor een World Trade Center in de Leuvehaven in de vorm van twee Amerikaanse wolkenkrabbers. Tijdens C70 was er een drijvend dolfinarium nabij Plein 1945 en Jan Hoogstad ontwikkelde het Waterverband met bebouwing rond het Churchillplein. Het Maritiem Museum kwam op de hoek van Blaak en Schiedamsedijk; op de andere hoek, van Schiedamsedijk en Boompjes, kwam een hotel in combinatie met een Imaxtheater. Ertussen werden paviljoens gebouwd. Het centrum voor de binnenvaart werd gesloten, er kwam woningbouw op de pieren en de Leuvehaven kreeg een recreatieve functie.

Door de aanleg van de Erasmusbrug begin jaren negentig veranderde de Schiedamsedijk opnieuw van karakter. Het werd de belangrijkste route voor autoverkeer en trams vanaf de Coolsingel richting zuid.

En met de populariteit van Rotterdam als woonstad en de opkomst van het toerisme lijkt de straat opnieuw van karakter te gaan veranderen. Gelegen nabij populaire uitgaansgebieden als de Witte de Withstraat en de Schiedamse Vest en op de wandelroute richting Erasmusbrug en Kop van Zuid staat niets een toekomst als levendige stadsboulevard in de weg.

In 1998 adviseerde de Engelse stedenbouwkundige John Worthington het Rotterdamse stadsbestuur om de hoogbouw te concentreren in een zone, die vanaf het Centraal Station via het Weena, de Coolsingel en de Erasmusbrug tot de Wilhelminapier loopt. Hiermee kwam de Schiedamsedijk en het erachter gelegen Baankwartier dus in die hoogbouwzone te liggen. Geen hoogbouw à la de Maastorenflat en de Leuveflat, maar wolkenkrabbers tot 150 meter hoogte. Door de aandacht op andere, meer prominente plekken en de vastgoedcrisis duurde het nog twintig jaar voor er daadwerkelijk begonnen werd met de bouw van hoge appartementengebouwen. Kort na elkaar werden de plannen concreet voor de Cooltower van V8 Architects met 270 appartementen en de slanke Baan Tower van Powerhouse met 146 appartementen. Beide gebouwen worden net iets meer dan 150 meter hoog en zullen in 2020 klaar zijn. Op de plek van het gebouw van de Maasbode is de Family Scraper van Van Bergen Kolpa Architecten gepland, 70 meter hoog met gestapelde gezinswoningen. Door de jarenlange vastgoedcrisis hadden al vier architecten een ontwerp voor de Cooltower gemaakt, voordat er eindelijk definitief met het vijfde plan werd gestart in 2018. Een vervelend bijeffect van de vertraging was de verpaupering van de straten achter de Baan door tijdelijke bewoning. Bewoners en ondernemers uit het Baankwartier organiseerden zich in verschillende groepen, zoals de werkgroep ‘In de Ban van de Baan’.